Келесі жылдың көктеміне дейін ЖЖМ бағасын бекіту мұнай компанияларына қатты соққы берді, себебі тұрақты белгісіздік жағдайында бұрғылау жөніндегі бағдарламаларды жоспарлау қиын. «Energy Monitor» ҚҚ атқарушы директоры Нұрлан Жұмағұлов жыл басында билік АИ-92 мен дизель бензинінің бағасын реттеуден бас тартқысы келетінін мәлімдегенін, алайда күзде бағам инфляцияның өсуіне байланысты түзетілгенін айтқан болатын.
Алайда, оның айтуынша, 2026 жылдың көктеміне дейін бағаны қатыру туралы шұғыл шешім компаниялардың инвестициялық жоспарларын қайта сызуға мәжбүрлеп жатыр. Инвестор бұрғылау бағдарламаларына, инфрақұрылымға, жабдықтарды сатып алуға қаражат сала отырып, горизонтты кем дегенде бір жылға жоспарлайды.
«Ойын ережелері» бір мезетте өзгерсе, бұл мемлекетке деген сенімді бұзып, инвестициялық ахуалды бұзады», — деп атап өтті Жұмағұлов.
Нұрлан Жұмағұловтың айтуынша, мораторий енгізу келесі жылдың өзінде отын тапшылығына алып келуі мүмкін. Ресейдегі мұнай өңдеу кешендеріне дрондардың шабуылынан көптеген МӨЗ жөндеуге кірісті және бұл жөндеу жұмыстары созылып жатыр. Түрлі бағалаулар бойынша Ресейде мұнай өңдеу 20% -ға төмендеді.
Оның айтуынша, Қазақстан дәстүрлі түрде Ресейден бажсыз импорт бойынша ЖЖМ көлемін сақтайды, бірақ келесі жылға индикативтік теңгерім әзірге жоқ.
Ықтимал тәуекелдерге қарамастан, сарапшы шектеулерді алып тастағаннан кейін бағаның күрт көтерілуін күтпейді.
«Энергетика министрлігі баға белгілеу мәселесін үнемі бақылап отырады. Мораторий аяқталған соң да өсім кезең-кезеңмен болады. Бензин мен дизель — инфляцияға ұшыраған тауарлар екенін түсіну маңызды. Компаниялар жабдықтарды импорттайды, жалақыны индекстейді, несиелер бойынша төлейді. Ешкім де қайырымдылық үшін мұнай өндірмейді. Бұл бизнес және ол пайда әкелуі тиіс», — деп атап өтті Жұмағұлов.
Қазақстан мен көршілер арасындағы баға айырмашылығы «отын туризмінің» тұрақты ағынын қалыптастырады
- Мәселен, Қазақстанда бензиннің (АИ-92) бөлшек сауда бағасы литріне 205-215 теңгені құрайды;
- Ресейде — 340-360 теңге;
- Қырғызстанда — 470-480 теңге (ашық дереккөздерге сәйкес қайта есептегенде).
- Бір литрге 150-250 теңге айырмашылық заңсыз әкетуді аса табысты етеді: бір бензовоз (30 мың литр) 5-7 млн теңгеге дейін маржа әкеледі.
Кімге пайда, кімге зиян..
Бағаны белгілеу қысқа мерзімді тұрақтылық береді, бірақ нарықтық ынталандыруды бұрмалайды және тәуекелдерді қайта бөледі.
● Ішкі нарыққа жұмыс істейтін мұнай өңдеу зауыттары мен трейдерлер ұтылады. Олардың маржасы төмендеп, өзіндік құны өсуде. МӨЗ-ді бұрғылау мен жаңғыртуға инвесторлар жобаларды іс жүзінде тоқтатып қояды: өтелімділік белгісіз болып қалады.
● Сыртқы өткізу арналарына — ең алдымен отын нарықтық бағамен сатылатын Орталық Азия мен Қытайға қол жеткізе алатын ірі желілік ЖҚС мен экспорттаушылар ұтады.
● Делдалдар мен сұр сектор да — баға айырмашылығының және әкетуді бақылаудың әлсіздігінің арқасында оң жағында қалып отыр.
Егер үкімет 2025 жылдың соңына дейін реттеуді сақтаса, бұл көктемде тапшылықтың жаңа кезеңіне және МӨЗ-ді субсидиялармен өтеу қажеттілігіне әкелуі мүмкін, деп ескертеді сарапшылар.
ШОБ-ты не күтіп тұр
Мемлекет тұтыну нарығын тұрақтандыру үшін бағаларға бақылауды көктемге дейін сақтап қалуы мүмкін. Компаниялардың қазірдің өзінде 2026 жылға арналған стратегияларды қайта қарап жатқаны қисынды. Баға қысымы сақталған жағдайда қайта өңдеушілер мен ірі операторларға нүктелік субсидиялар берілуі мүмкін. Алайда шағын және орта бизнес әкімшілік бекіту мен импорт пен логистикаға шығындардың өсуі арасында қысымға ұшырайды.
