Қазақстанда ішкі нарықты тұрақтандыру үшін 2025 жылғы 20 қарашадан бастап 2026 жылғы 20 мамырға дейін бензин, дизель отыны және кейбір басқа да мұнай өнімдерін әкетуге алты айлық тыйым салу енгізілді. Шектеулер кейбір өнім түрлері мен бұйрықтарда көзделген жағдайларды қоспағанда, ЕАЭО елдерін қоса алғанда, автомобиль және темір жол көлігімен экспортқа қатысты. Сарапшылардың айтуынша, бұл отын тапшылығын болдырмауға бағытталған мәжбүрлі шара. Үкімет Билік бензин мен дизель бағасын тоқтатып, бағаның өсуін ұстап тұруға және азаматтарды қолдауға ұмтылды.
Энергетика министрлігінің бұйрығына сәйкес,
- 2025 жылғы 20 қарашадан бастап 2026 жылғы 20 мамырға дейін алты ай мерзімге Қазақстан аумағынан, оның ішінде Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттерге:
- бензиннің, дизель отынының және мұнай өнімдерінің жекелеген түрлерінің автомобиль көлігімен жүзеге асырылады.
Бұған жағар майларды шығару, отын бактарында шығару, ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін авиациялық отынды шығару, сондай-ақ үкіметтің шешімі бойынша гуманитарлық көмек көрсету шеңберінде мұнай өнімдерін шығару жатады.
- жеткізу жоспарларына сәйкес және ізгілік көмек көрсету шеңберінде бензинді әкетуді қоспағанда, мұнай өнімдерін темір жол көлігімен тасымалдауды жүзеге асырады.
- Бұдан басқа, 2026 жылғы 1 қаңтардан бастап 30 маусымға дейін Қазақстаннан жеңіл дистилляттарды, авиакеросиндер мен дизель отынын, газойлдарды, толуолды, ксилолды, мұнай битумын әкетуге тыйым салынды.
Еске сала кетейік, қазан айында біз Қазақстанның мегаполистерінде АИ-92 бензинінің танымал маркасына бағаның өсуі жеделдегенін жазғанбыз.
Кейінірек энергетика министрлігі Қазақстанға бензин тапшылығы төніп тұр ма деп жауап берді — сарапшылар арзан отынның кесірінен аграрийлер, көлік компаниялары мен коммуналдық қызметтер жақын арада отынды алдын ала сатып ала бастауы мүмкін, ал бұл нарықтағы жасанды тапшылыққа әкелуі мүмкін деп ескертті.
ЖЖМ бағасының өсуіне мораторий — инфляцияны ұстап тұру үшін уақытша шара деген пікірді РАСЕ Analytics талдау компаниясының директоры Асқар Исмаилов келтірді. Оның айтуынша, басты қауіп — көрші елдерге отын шығарудың өсуі. Ресейде МӨЗ-дің 40% -ға жуығы тоқтап тұр және онда ішкі бағалар өсті. Нарықтар арасындағы алшақтық ұлғайды және Қазақстан қайтадан арзан отынның доноры бола алады. Әсіресе шекара маңындағы өңірлер осал. Егер дефицитті Қытайдан келетін импорт жаба бастаса, бюджетке жүктеме түседі», — дейді сарапшы.
- Ол үкіметті стратегиялық міндеттерді шешуге шақырады,
- Оның айтуынша, мұнай өңдеу секторының созылмалы инвестицияланбауын және жетілген кен орындарында өндірістің төмендеуін жою қажет.
«Қазір мұнай өндіруші компанияларды қолжетімді несиелер мен «Бәйтерек» қорының қатысуымен бұрғылау бағдарламаларын қолдау арқылы қаржыландыру басымдыққа ие болуы тиіс. Шешімін он жылдан бері созылып келе жатқан төртінші МӨЗ жобасын жаңарту көреген қадам болар еді. Бүгінгі отын тапшылығы — бұл осы кідірістердің тікелей салдары. Саланың инвестициялық тартымдылығын мораторий емес, баға белгілеудің ашық емес формуласы мен АЖҚС желілерінің шамадан тыс маржалары төмендетеді. Әзірге «стелада» «ұңғымадан» көп табыс табады, мұнай өңдеу инвесторлар үшін қызықты бола алмайды. «ҚазМұнайГаз» отынның нақты өзіндік құнын анықтап, «ұңғымадан май құюға дейін» тізбекті тәртіпке келтіруі қажет, — деді Асқар Исмаилов.
Отын бағасының өсуіне мораторий енгізу Қазақстанның энергетикалық саясатында күтпеген өзгеріс болды. Energy Monitor қоғамдық қорының директоры Нұрлан Жұмағұлов BAQ.KZ. тілшісімен кездескен кезде бұл шешім — мәжбүрлі, бірақ қарама-қайшы шара. Біздің МӨЗ процессинг моделі бойынша жұмыс істейді. Бұл олардың мұнай компанияларына тиесілі шикізатты қайта өңдеу бойынша қызмет көрсететінін білдіреді. МӨЗ процессинг үшін ақы алады, ал отынды сатумен компанияның өзі айналысады. Сондықтан зауыттарға әсері аз. Барлық жүктеме мұнай өндіретін инвесторға жүктеледі», — деді ол.
Біздің анықтама
• Процессинг моделі: МӨЗ дайын отынды сату үшін емес, мұнай компанияларынан шикізатты қайта өңдеу қызметі үшін ақы алады.
• Мораторийдің салдары: Мораторий, қолдау ретінде көрінгенімен, шын мәнінде мұнай өндіретін және бүкіл тізбек бойынша шығыстарды көтеретін инвесторларға жүктеледі.
• Шешімнің қарама-қайшылығы: Бұл шешім бағаны кезең-кезеңмен көтерудің алдыңғы саясатына қайшы келеді, ол ай сайын 2-3 теңгеге біртіндеп өсуге әкелсе де, мұнай компаниялары үшін неғұрлым болжамды болды. • Тәуекелдер: Мораторийді енгізу отын тапшылығы және «сұр ағын» тәуекелдерін тудырады
