2026 жылдан бастап қазақстандық банктер пайда салығын жаңаша төлей бастайды: Табыс салығы 0-ден 25% -ға дейінгі мөлшерлеме белгіленді.
Бұл жаңалық қаржы секторына ашық күнде найзағай ойнағандай әсер етті, ашық күндегі теңіздің толқынындай әсер етті.
Егер сандар тілімен айтсақ,
Қазақстанның банк жүйесінің «табысты емес жылдары», ресми деректер бойынша, былай көрінеді:
- 2022 жылы банктердің таза пайдасы 1,5 трлн теңгені құрады.
- 2023 жылы — шамамен 2,2 трлн теңге.
- Өткен жылы 2,6 трлн теңге болды. Яғни банктердің таза пайдасы жоспарлы түрде өсуде, демек олигархтардың ішінен банк акционерлері алатын дивидендтердің Бұл ретте, банктік КТС күрт көтерілуіне қарсы бірқатар сарапшылар қара түнді басымызға төндіріп, несие пайызы өсетінін айтып, халықтың буынсыз жеріне салмақ салып жатыр.
Енді не өзгереді
Тұтынушылық қарыздардан түскен түсім үшін олар қазынаға 25%, ал қаржы министрлігінің облигацияларынан 10% шегеріледі.
- Бұл нормалар бүгін президент Қасым-Жомарт Тоқаев қол қойған жаңа Салық кодексінде қамтылған.
Келесі жылдан бастап банктер:
- экономиканың нақты секторына кредит беруден (стасвка 20%),
- мемлекеттік бағалы қағаздардан (10%),
- өзге де бағалы қағаздардан (20%) және «Бәйтерек» облигацияларынан (0%) басқа барлық кірістер бойынша 25% корпоративтік табыс салығын (КТС) төлей бастайды.
Қаржы министрлігі мен «Бәйтерек» облигациялары бойынша төмен ставкалар 2031 жылға дейін сақталады. Бұл, әзірлеушілердің пікірінше, нақты секторды қолдау және инфрақұрылымдық жобаларға инвестициялар тарту үшін қажет.
- 25% КТС барлық бөлшек қарыздарға: ипотекаға, тұтынушылық кредиттерге, автокредиттерге, бөліп-бөліп төлеуге қолданылады.
- Дегенмен, олар бойынша реттеуші банктер ең жоғары пайыздардан аспауы үшін жылдық тиімді мөлшерлеме бойынша шекті белгіледі. Бұл клиенттер үшін кредиттік емес қызметтер бойынша мөлшерлемелер мен комиссияларға қалай әсер ететіні әзірге белгісіз, бұл мәселеде тіпті Ұлттық экономика министрлігінің басшысы мен оның орынбасары да келіспеді.
Қазақстандық банктердің үстеме кірістеріне соңғы жылдары, олардың кірістері триллиондармен есептеле бастаған кезде назар аударылды.
- Соңғы үш жылда олар 6,3 трлн теңге таза пайда тапты.
- Бірақ мұндай үрдіс көптеген елдерде жоғары пайыздық мөлшерлемелер аясында байқалды.
- Біздің банктер де мұндай пайдаға жоғары базалық мөлшерлеме кезінде ғана қолдары жететінін айтты.
2023 жылғы қыркүйекте мемлекет басшысы банктердің кірістерін неғұрлым әділ бөлуді енгізуді тапсырды.
* Еуропалық елдер үстеме пайдаға салық енгізіп, қазынаны бірден толтырғанда, үкіметке президенттің тапсырмасын қалай орындау керектігін ойлап табуға екі жылға жуық уақыт кетті.
Банктерді кім қорғады
Қазақстан қаржыгерлері қауымдастығы кеңесінің төрайымы Елена Бахмутованың пікірінше, қысқа мерзімді перспективада банктердің қаржылық тұрақтылығы КТС көтерілуінен айтарлықтай зардап шекпейді. «Бірақ табыс салығының мөлшерлемесін жоғарылату ұсынысының артында орынды емес жоғары рентабельділік немесе ел экономикасына салымның жеткіліксіздігі туралы дәлелдер тұруы тиіс деген тағы бір мәселе бар. Банк секторында бұл олай емес «, — деп баса айтты ол.
Бахмутова өз позициясын сектор активтерінің рентабельділігі 4% -ды, ал капиталдың — 29% -ды құрайтынымен негіздейді және көптеген қызмет көрсету салалары рентабельділігінің орташа көрсеткіштері диапазонында орналасқан.
«Бұдан басқа, сектордың пайдасымен бірге банктердің КТС көлемі де өсті. Мысалы, ҚР Ұлттық банкі жариялаған банктердің жиынтық есептілігіне сәйкес 2024 жылы КТС 2023 жылдан бастап 39,2% -ға ұлғайып, 451 млрд теңгені құрады. Соңғы үш жылда жыл сайынғы өсім 32% -ды құрады, ал Қазақстанда корпоративтік табыс салығын төлеудегі банк секторының үлесі 2024 жылы 8,3% -дан 12,4% -ға дейін өсті «, — деп хабарлады ҚҚҚ басшысы.
Банктерді соңғы уақытқа дейін Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі мен Ұлттық банк. Тұтастай алғанда, олар тек банктер үшін ғана КТС көтерудің және оларды ойын қызметімен салыстырудың әділетсіздігін көрсетті (бұл секторға да КТС ставкасын 25% -ға дейін көтереді).
Сол кезде ҚНДРА басшысы Мәдина Әбілқасымова КТС мөлшерлемесі барлығына бірдей болуы тиіс екенін, өйткені банк секторы экономиканың ең жоғары маржалық секторы болып табылмайтынын атап өтті.
Одан кейін Ұлттық банк басшысы Тимур Сүлейменов банктерді КТС-тің неғұрлым жоғары мөлшерлемесімен жазалау мүлде дұрыс емес деп келісті, өйткені бұл көптеген факторларға, оның ішінде инвестициялар мен қарыз ресурстарының құнына әсер етеді.
Экономист Алмас Чукиннің айтуынша, КТС-тің 25% -ға дейін көтерілуі бюджет көзқарасы бойынша бюджетке шамалы өсім береді, бірақ банктер мен салық арасындағы тұрақты дауларға шақыру. Себебі бір компанияда екі салық салуға болмайды «, — деп атап өтті ол.
Кірістерді бөлудің қиындықтары туралы ForteBank басшысы кезіндегі банкир Бекжан Пірматов та айтты. Ол банктердің жұмысының бірнеше бағыты бар екенін атап өтті: корпоративтік бизнес, ШОБ, ритейл және әрқайсысының жеке бөлу жүйесі.
«Тіпті біздің банктің ішінде кейде кім көбірек табыс тапты — ШОБ немесе бөлшек сауда, олардың қайсысы көбірек жұмсады деген даулар туындайды
Үкіметті кім қолдады
Үкімет жобасында банктер үшін корпоративтік табыс салығы (КТС) 25% деңгейінде белгіленген, бірақ біз оны 30% -ға дейін көтеруді ұсындық. Бұл банк саласының жоғары табыстылығын ескере отырып, әділетті шара, әсіресе бірнеше есеге өскен дивидендтердің ұлғаюы жағдайында, — деп жазды депутат Асхат Аймағамбетов өзінің телеграм-арнасында.
Ал депутат Анас Баққожаев банктер үшін КТС-ті 50% -ға дейін көтеруді ұсынды. — Талап ету керек. 50 трлн теңге жай ғана жатыр. Оларды құнды қағаздарға салған және ештеңе жасамайды, — деп атап өтті Баққожаев.
