Бұдан бес жыл бұрын Қазақстанда міндетті медициналық сақтандыру жүйесі енгізіліп, әрбір жұмыс істейтін адамның жалақысынан үш пайызға дейін ақша ұсталатыны белгілі болды. Бірақ содан бері медициналық қызмет пайдалану жеңілдеген жоқ – сақтандыру қаржысы есебінен көмек ала алмаған жұрт жеке клиникаларға қаралуға мәжбүр болатыны жиі айтылады. МӘМС-ке бір рет, басқа дәрігерге барғаны үшін тағы да ақша төлеп отырғанымыз күнделікті көз үйреніп кеткен құбылысқа айналды:
МӘМС жүйесіндегі проблемаларға Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 2024 жылы 7 ақпанда мәжіліс пен парламенттің бірлескен отырысында «қызмет сапасы айтарлықтай жақсарғанын» байқамағанын айтты. «Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінің іске қосылғанына бес жыл болды. Содан бері бұл саланың бюджеті 2 есе артты. 2024 жылы денсаулық сақтау саласына 2,6 триллион теңге бөлінеді. Алайда медициналық көмектің сапасы айтарлықтай жақсарды, медициналық көмек алу жеңілдеді деп айта алмаймын», – деген президент үкіметке медициналық сақтандыру үшін «қарапайым әрі түсінікті» әдіс жасақтауды тапсырды.
Мәжіліс депутаты Асхат Аймағамбетов сол кезде Telegram-арнасында азаматтар медициналық көмек алуға тырысқан кезде құдды квестен өткендей қиындықтарға тап болатынын ашып айтты. «Клиникалық хаттамалар ретімен жаңартылмайды немесе оларға жаңа талдама қорытындылары мен дәрі-дәрмек бақылаусыз енгізіледі. Ал МӘМС бюджеті рекордтық деңгейге жетіп отыр. Сөйте тұра медициналық ұйымдар несиеге белшеден батқан. Ал азаматтар медициналық қызметті өз қалтасынан төлеуге мәжбүр» деп жазды ол. Ажар Ғинияттың орнына педиатр дәрігер -министр Ақмарал Әлназарова алғашқы сұхбатында ол «жалпы қазір шұғыл шешуді қажет ететін проблема көп, оларды бірінші кезекте қолға алу керек» екенін айтты.
Елде денсаулық сақтауға кететін шығын – ЖІӨ-нің 3,8 пайызы
Ал ДДҰ ұсынған ең төменгі мөлшер – 5 пайыз, ал әлемдегі өзге елдер ЖІӨ-нің шамамен 10 пайызын денсаулық сақтау саласына жұмсайды. Қазақстан үкіметі осы көрсеткішті тек 2027 жылға қарай 5 пайызға жеткізуге уәде береді, ал әзірге шығынды ұлғайту жоспарланбаған.
Үкімет тапсырма берді
Қазан айының соңында Үкімет отырысында Үкімет басшысы медициналық көмекті қолжетімді ету үшін денсаулық сақтау жүйесін өзгертуді тапсы Бұдан төрт жыл бұрын Қазақстанда міндетті медициналық сақтандыру жүйесі енгізілді. Оған әрбір жұмыс істейтін адамның жалақысынан үш пайызға дейін ақша ұсталады. Бірақ содан бері медициналық қызмет пайдалану жеңілдеген жоқ – сақтандыру қаржысы есебінен көмек ала алмаған жұрт жеке клиникаларға қаралуға мәжбүр. Сайып келгенде, халық нашар жұмыс істейтін МӘМС-ке бір рет, басқа дәрігерге барғаны үшін тағы да ақша төлеп отыр.
МӘМС-ті жаңғырту бойынша атқарылған жұмыстар туралы бейінді министрлік пен әлеуметтік медициналық сақтандыру қорының есептерін тыңдаған Премьер-министр Олжас Бектенов, ең бастысы — бәрін оңтайландыру және пациент үшін барынша жеңілдету екенін ашып айтты.
* Медициналық шығыстар 1 тұрғынға 98 мыңнан 258 мың теңгеге дейін ұлғайды.
* Сонымен қатар, алғашқы және консультативтік-диагностикалық деңгейлерде көрсетілген қызметтер саны 2,5 есеге өсті,
«Бұл қаражатты жұмсауды қатаң бақылауға алу қажет, деп атап өтті Үкімет басшысы. Медициналық қызмет көрсету сапасы да, ұйым стандарттары мен медициналық көмек көрсету ережелері де жіті назарда болуы тиіс.
Халықтың 20% емханаларға келмейді, алайда олар үшін төлем 100% көлемінде жүзеге асырылады
Денсаулық сақтау министрі Ақмарал Әлназарованың айтуынша, халықтың 20% емханаларға келмейді, алайда олар үшін төлем 100% көлемінде жүзеге асырылады. «
Сондықтан 1 қазаннан бастап 12 ай ішінде бірде-бір рет емханаға бармаған тұрғындар үшін кешенді жан басына шаққандағы нормативті 20% -ға төмендету туралы шешім қабылданды. Сондықтан бұл шешім бірінші кезекте емханалық желінің жұмысын жандандыру үшін жаңа экономикалық ынталандыруды енгізуге бағытталған» дейді Денсаулық сақтау министрі
Ал сарапшылар әлеуметтік медициналық сақтандыру қорының ҚР медициналық ұйымдары алдындағы қарызы 2025 жылдың қазан айының басында шамамен 150 млрд теңгені құрағанын айтады.
Республикалық бюджеттің ӘМСҚ алдындағы қарызы өз кезегінде 739 млрд. Қор бұл кідірістерді таза техникалық және ағымдағы деп сипаттауға бейім, алайда дәрігерлер, пациенттер және тіпті салалық сарапшылар жүйенің қаржылық тұрақтылығына қатты қауіптенеді.
Сарапшылар не дейді
Денсаулық сақтау саясаты және қаржыландыру саласындағы сарапшы, Денсаулық сақтау талдаушылары қауымдастығының атқарушы директорыӘли Нұрғожаев ӘМСҚ-ның тұтастығы мен орнықтылығына әсер етуі мүмкін сыртқы және ішкі факторларды туралы былай дейді. « Менің ойымша, қауіп сыртқы және ішкі факторлардың үйлесімінде жатыр. Айта кетейік, Денсаулық сақтау министрлігі де, ӘМСҚ-ның өзі де қаржылық жағдайды нығайтуға және пациенттер тарапынан сенімді арттыруға мүмкіндіктері бар» дейді Әли Нұрғожаев.
Сыртқы факторлар денсаулық сақтаудың қаржылық ағындарын қайта бағыттауға ұдайы мүдделілік танытатын әртүрлі күштерге негізделген.
Жоғары деңгейде сындарлы деп айту қиын пікірталастар жүргізіледі: бұл ЖТК (жеке сақтандыру компаниялары) арқылы сақтандыру туралы идеялар және МӘСҚ-ны МӘСҚ (Әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік қоры) біріктіру, қаржыландыруды орталықсыздандыру жөніндегі ұсыныстар және жинақтаушы шоттардың сингапурлық моделіне көшу. Парламентте де осындай бастамалар қорға қатысты күмәнді арттырады.
Ішкі тәуекелдер
Ішкі факторларға ӘМСҚ-ның қаржылық тұрақтылығын төмендету үшін алғышарттарды жатқызуға болады.
Қауіп неде
ӘМСҚ тарифтерінде рентабельділіктің жоқтығын ескерсек, жоғарыда айтылған 150 млрд берешек ауруханалар үшін жеткілікті маңызды сома болуы мүмкін.
Қор тарапынан қаржыландыруды кешіктіру медициналық ұйымдардың кредиторлық қарыздарына, саладағы бизнес-ахуалдың нашарлауына (мұнда біз серіктестердің сенімін жоғалтатын мемлекеттік клиникалар туралы да айтып отырмыз) және пациенттер үшін медициналық көмектің қолжетімділігі мен сапасының төмендеу тәуекелдеріне әкеп соғады.
Қазір не істеу керек
Қазіргі уақытта жүйеге бірыңғай идеология шеңберінде қатаң саясат жүргізу пайдалы болатынын айтады сарапшы.
2010-2014 жылдары сол кездегі министр Салтанат Қайырбекованың тұсында денсаулық сақтау реформаларын құрған мықты идеологиялық тұжырымдама туралы айтып отырмыз. Көп жағдайда жүйе сол өзгерістердің инерциясының арқасында әлі күнге дейін жұмыс істеуде.
«Тұтастай алғанда, күш-жігер медициналық көмекті тұтынуды ұтымды етуге және жеткізушілерді тәртіптеуге бағытталуы тиіс. Егер соңғы 8-10 жылда оларды бақылау әлсіресе, қазір басқаруды қайтарудың уақыты келді. Иә, бұл қолмен басқару режиміне көшуді талап етеді, алайда Денсаулық сақтау министрлігі қазірдің өзінде емханаларда тар шеңберлі мамандарды қабылдау кестесіне мониторинг жүргізуде, демек, басқарушы органның жаңа рөлге үйренуіне тура келмейді», дейді сарапшы.
- Келесі қадам — ауруханалардың да, жалпы өңірлердің де қызметін үнемі талдау.
- Денсаулық сақтау министрлігіне ведомстволық бағынысты ұлттық медициналық орталықтардың деңгейінен бастау керек.
- Егер емдеуге жатқызудың жоғары үлесі жеңіл клиникалық жағдайларға келсе, тізбектің барлық қатысушылары жауапты болады: орталықтың өзі, өңірлер мен аумақтық ауруханаларды жіберген төлеуші.
- Бұл жергілікті жерлерде тиісті базалық көмек көрсетілмейтінін, ал емханалар төсектерді «жеңіл» пациенттермен толтыратынын білдіреді. Одан әрі талдау қалалық, облыстық және аудандық ауруханалардың деңгейіне түсуі тиіс: төсектерді кім алады, өңірден тысқары жерлерге шығатындар ағыны қандай, ауруханаға жатқызудың тиімсіз құрылымы неліктен сақталуда.
«Бәлкім, пациенттердің бір бөлігі күндізгі стационарларда немесе амбулаторлық стационарларда көмек алуы мүмкін — бұл жерде шығындар мен ағындарды оңтайландыру әлеуеті бар.Бәлкім, кейбір жағдайларда жаңа тәсілге қарсылық білдірген диверсия-менеджерлерге қатысты шаралар қабылдау қажет болар. Бас дәрігерлердің дәлелдері — төмен тарифтер, шектеулі бюджет, созылмалы қарыз — дәстүрлі, бірақ тиімсіздік үшін жүйенің барлық қатысушылары жауапты болуға тиіс. Кез келген жағдай басқарушылық шешімдермен түзетілуі мүмкін және қажет» дейді сарапшы.
Сарапшының айтуынша, қарама-қайшы шаралар бар.
Денсаулық сақтау министрлігі жыл бойы медициналық көмекке жүгінбеген адамдар үшін 10-20% тарифті алып тастау арқылы тіпті дені сау халықтың дәрігерге баруын ынталандырады. Тұтастай алғанда, саясаттың жеткіліксіз келісілуі қаржыландырудың ұлғаю қарқынына қатысты көрсетілетін қызметтерді тұтынудың озыңқы өсуіне алып келуі мүмкін.
Бүгінгі күннің басты міндеті — денсаулық сақтау жүйесіне бірыңғай, нақты идеологияны қайтару. Әңгіме тек принциптерді декларациялау туралы ғана емес, министрліктен аудандық емханаға дейінгі барлық элементтер бірыңғай бағытта және бірыңғай ережелер бойынша әрекет ететін келісілген стратегия туралы болып отыр.
