Стратегиялық тұрғыдан Ұлттық банк Қазақстанда тазартылған алтынның кем дегенде 70% -ын міндетті түрде сатып алуды өзіне қалдыра алады. Осы жылдың қазан айының басында БАҚ Ұлттық банк бағалы металдардағы активтерді толықтыру үшін тазартылған алтынды сатып алуға мемлекеттің басым құқықтарын ішінара іске асыруға көшу мүмкіндігін зерттеп жатқандығын хабарлады. Маусым айында қытайлық Zijin Gold International Company Limited Қазақстанда Райгородок алтын кенішіне иелік ететін RG Gold LLP және RG Processing LLP-дегі қатысу үлестерінің 100% -ын сатып алғаны туралы хабарлады. Активті миллиардер Болат Өтемұратовтың құрылымдары сатты.
Бірақ, откен аптада өткен қаржыгерлер конгресінде Ұлттық банк жақын арада Қазақстандағы барлық тазартылған алтынды 100% сатып алу құқығынан бас тартуды жоспарлап отырмағаны белгілі болды. Бұл туралы Ұлттық банк төрағасы Тимур Сүлейменов айтты.
«Бұл нұсқа жаһандық макроэкономикалық турбуленттіліктің сақталуын ескере отырып, таяу болашақта қарастырылмайды… Алтын S P, Nasdaq, биткоин және басқаларға қарағанда жақсы нәтиже көрсетті, сондықтан біз таяу болашақта жүз пайыз басым құқықтан бас тартуды жоспарлап отырған жоқпыз», — деді ол журналистерге тиісті сұрақтарға жауап бере отырып.
Сүлейменовтың айтуынша, соңғы жылдары алтын тек қорғаушы ғана емес, жақсы инвестициялық активке айналды.
Ол Ұлттық банк мемлекет үшін алтын қорын жинақтайтынын және нарықтағы жағдай тұрақтанғаннан кейін ғана алтын сатып алуды тоқтату мүмкіндігін қарастыратынын айтты.
Қаңтар айының ортасында Сүлейменов Ұлттық банк ішкі нарықта алтын сатудан түсетін экспорттық табысты сатуға көшетінін хабарлады. Осылайша ол тауар массасынан асып түсетін ақша массасын қысқартып, инфляцияны бәсеңдетіп, Қазақстанда валютаның қосымша ұсынысын қамтамасыз еткісі келеді.
Қазақстан Ұлттық банктің алтын сатып алу «монополиясын» қайта қарауы керек пе
2012 жылы Ұлттық банкке елде өндірілген барлық тазартылған алтынды сатып алуға басым құқық берілді. Бұл бастама сол кездегі Ұлттық банк төрағасы Григорий Марченкоға тиесілі болды және теңгенің тұрақтылығын нығайту және халықаралық резервтерді толықтыру құралы ретінде ойластырылды. Алайда, Шамсутдинов атап өткендей, бұл шара уақыт өте келе өз функциясын орындауды тоқтатты және толыққанды ішкі алтын нарығының дамуын іс жүзінде тоқтатты. Өз кезегінде сарапшы гибридтік модельді ұсынады, онда Ұлттық банк алтынды сатып алуға арналған стратегиялық квотаны сақтайды, ал өндірістің қалған бөлігі еркін айналымға түседі
Экономист Эльдар Шамсутдинов Қазақстан ел ішінде алтын сатуға қойылған шектеулерді алып тастау мүмкіндігін қарастыру керек деп санайды. Оның пікірінше, ырықтандыру қымбат металдар нарығын жандандырып, инвестициялар тартып, алтынмен байланысты қаржы құралдарын дамытуды ынталандыра алар еді.
Бұл ретте Қазақстан Ұлттық банкі қорларды белсенді түрде өсіруді жалғастыруда. Тамыз айында реттеуші елдің қорын сегіз тоннаға арттырып, тағы да әлемдегі ірі алтын сатып алушыға айналды. 2025 жылдың басынан бері Қазақстанның алтын портфелі 32 тоннаға өсіп, 316 тонна деңгейіне жетті.
Қаржы ұйымдары не дейді
Реттегіштердің аргументтері: бақылау және жүйенің тұрақтылығы
Қазақстан қаржыгерлері қауымдастығының (ҚҚҚ) баспасөз қызметі Қазақстанда алтын сатуға ресми тыйым салынбағанын айтып берді.
- Ұлттық банктің басым құқық жүйесі жұмыс істейді, оның шеңберінде өндірушілер мен аффинаж кәсіпорындары реттеушіні өндірістің жоспарланған көлемі туралы алдын ала хабардар етуге міндетті.
- Ұлттық банк өз кезегінде қанша бөлігін сатып алуға дайын екенін хабарлайды. Қалған көлемдер нарықтық жағдайларда сатылуы мүмкін.
«Қолданыстағы механизм өндірушілердің болжамдылығын қамтамасыз етеді. Жартыжылдыққа мәлімделген көлемдер кепілдікпен сатып алынады, баға әлемдік баға белгілеу деңгейінде қалыптасады, ал алдын ала төлеу мүмкіндігі компанияларға өздерінің қаржылық ағындарын оңтайландыруға көмектеседі. Бұл ретте Ұлттық банк Лондон бағалы металдар нарығы қауымдастығының стандартына сай келетін ғана емес, сонымен қатар Еуразиялық экономикалық одақтың талаптарына сай келетін алтынды сатып ала алады, бұл жүйені барынша икемді етеді», — деп түсіндірді ҚҚҚ баспасөз қызметі.
Алайда бұл шара енгізілген контекст айтарлықтай өзгерді
Егер 2012 жылы халықаралық резервтердегі алтынның үлесі бестен бір бөлігінен аз болса, бүгінде ол жартысынан асады. 2025 жылдың басында алтын Ұлттық банктің алтын-валюта активтерінің 52,5% -ын құрады. Бұл ретте сатып алу теңгемен жүзеге асырылады, бұл кейіннен стерильдеуді талап етеді — реттеуші артық өтімділікті ала отырып, ішкі нарықта валютаны сататын «айналау» деп аталатын. Қауымдастықтың атап өтуінше, халықаралық стандарттарға сай келетін алтын экспорты жағдайында Қазақстан шетел валютасының түсімін арттыра алар еді.
Жалпы алғанда, ҚҚҚ ешқандай реформа мен ырықтандырудың қосымша шаралары талап етілмейді деп есептейді. Барлық қажетті тетіктер заңнамаға және қолданыстағы ережелерге енгізілген, ал сатып алу ауқымы туралы шешім ағымдағы макроэкономикалық жағдайға және елдің резервтік активтерге қажеттілігіне қарай Ұлттық банкте қалуы тиіс.
Ұлттық банктің позициясы
Ұлттық банк басымдықты сатып алу тетігі алтын-валюта резервтерін нығайтуға және отандық алтын өндіру мен қайта өңдеуді дамытуға бағытталған стратегиялық шара болғанын айтады,
- Қазақстанның алтын-валюта қорларының мөлшері тарихи максимумға жетіп, қыркүйектің аяғында $57,7 млрд. құрады.
- Бұл ретте олардың құрылымындағы алтынның үлесі он есеге жуық өсті — 2011 жылғы төрт миллиард доллардан 2025 жылы 39,7 миллиард долларға дейін.
«Қолданыстағы жүйе отандық алтынға деген тұрақты сұранысты, сатудың ашық шарттарын және кепілдендірілген нарықты қамтамасыз етеді, бұл өндіру мен қайта өңдеудің өсуін ынталандырады. «Қазмырыш» ЖШС және «Тау-Кен Алтын» ЖШС сияқты өндірушілер Good Delivery халықаралық стандартына сәйкес келетін өнім шығарады, бұл отандық аффинаждық қуаттарды жүктеуге және саланың инвестициялық тартымдылығын арттыруға мүмкіндік берді», — деп атап өтті ҚР Ұлттық банкінде.
2025 жылдың басынан бастап Ұлттық банк ішкі нарықта шетел валютасын сатуды көздейтін алтын сатып алу бойынша операцияларды айналау тетігін енгізді. Бұл өтімділік теңгерімін және валюта нарығының тұрақтылығын сақтауға мүмкіндік береді. 2025 жылдың тоғыз айында осы тетік аясында реттеуші шамамен $4,3 млрд. іске асырды.
Бұдан басқа, президенттің 2022 жылғы 14 наурыздағы № 830 жарлығы бар, ол тазартылған алтынды ел сыртына экспорттауды шектейді.
Ұлттық банк атап өткендей, мемлекеттік органдармен және нарыққа қатысушылармен бірге бағалы металдардың ішкі нарығын одан әрі дамытудың ықтимал тәсілдерін талдайды. Алайда, реттеушінің пікірінше, кез келген өзгерістер, әсіресе әлемдік нарықтардағы жоғары құбылмалылық жағдайында қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін алтынның стратегиялық мәнін ескере отырып, мұқият есептелуі тиіс.
