Бірер аптадан бері доллар бағасы кері кетіп, теңге бағасы тұрақталды. Бұл құбылысқа долларды 600 теңгеге қымбаттауға асығып жүрген сарапшылар да, нарықты бақылып жүрген біз де аң-таңбыз
Ұлттық банк төрағасы Тимур Сүлейменовтың айтуынша, сұраныс пен ұсыныстың әсерінен қалыптасады. Ел ішінде долларға деген сұраныс төмендеп, ұсыныс өсті. Нарық 18 пайыздық мқлшерлеменің әсерін енді сезіп жатыр. «Базалық мөлшерлеме өскен кезде теңгелік құралдар халықаралық инвестициялық қоғамдастық үшін тартымды болады. Инвестор елге доллар әкеліп, оны теңгеге ауыстырады. Бұл нарықтағы доллар ұсынысын арттырады және тиісінше оның бағамын төмендетеді» деп атап өтті Сүлейменов.
Осыған дейін шетелдік басқарушы компаниялардың ішкі айналымдағы қаржысы 2 миллиард доллар босла, қазір 2,8 миллиардқа дейін ұлғайды. Яғни, қосымша 800 миллионға жуық доллар келді. Бұл да бағамның тұрақтылығына оң әсерін тигізеді.
Сарапшы Данияр Темірбаевтың айтуынша, нарықта нарықтың еркінен тыс ештеңе болып жатқан жоқ. Бұл те қана Ұлттық банкті нарықты артық ылғалдан кептіруге бағытталған әрекеттерінің жемісі. Реттеуші банктерге қойылатын ең төменгі резервтік талаптар және басқа да нормативтер арқылы артық өтімділікті алып қояды. Оның айтуынша, Ұлттық банк, өзге ойыншылардың қарсылығына қарамастан, пруденциялық нормативтер арқылы әрекет ете бастады. «Үкімет пен ҰБ-ның синхронды тангосы басталған сияқты. Бұған дейінгі жағдайды мен твист vs қамажайға теңеген болатынмын», дейді Данияр Темірбаев.
Д. Темірбаевтың айтуынша, қазір доллар 520 теңге болып тұрған кезде сатып алыңдар деген пікірді қолдауға болмайды. Қазақстандағы пайыздық мөлшерлемелер долларға басымдық беріп кетуге мүмкіндік бермейді. «Ұлттық банк доллар мен теңге бағамын уысында ойнатып тұрудың тамашы тәсілін тапты. Сіз бен сиякты нарықты сырттан бақылап отырғандардың араласу, тайда табу мүмкіндігін шектеп тастады. Доллар қызқа мерзімде пайда алып кететін мүмкіндігінен айырылып қалды», дейді сарпашы.
Бір кездері 540 теңгенің айналасына барып қайтқан доллар бірер аптадан бері 520 теңгеден аспай тұр. Тіпті премьер Бектеновтың 540 теңге деген шыңы да доллар үшін алыстап кетті. Бірақ теңгеміздің қосымша күш алуы дүкендердегі бағаның төмендеуіне кепілдік бермейді: Жасырын факторлардың тым көп болуы түпкілікті құнға әсер етеді.
Ақпан айының соңынан бастап доллар теңгеге қатысты құлдырады,қазіргі бағам 1 доллар 521 тенге.
Басқа валюталармен де жағдай ұқсас: Теңге күшейіп кетеді. Алайда дүкендердегі бағалар рекордтарды бұзуда. Тіпті теңгенің жағдайы тәуір кезде де сүт, тұрмыстық техника мен құрылыс материалдары қымбаттайды.
Неге осылай болып жатыр? Сарапшы-талдаушы Арман Бейсембаев былай дейді:
Валюта бағамы бағамға қалай әсер етеді
Тауар өндірушілерден немесе жеткізушілерден сатып алынатын валюта қаншалықты қымбат болса, ол соғұрлым қымбат болады, себебі барлық шығындар тауардың құнына жатқызылады. Егер сіз сатып алған өнімнің құрамында шетелдіктер құрамдас пайдаланса, теңге бағасының әсері аз болады.
Доллар мен басқа да валюталар құлдыраса да, неліктен бағалар төмендемейді
Себебі өндіріс, тіпті елде орналасса да валютамен төленетін шетелдік компоненттерді пайдалану дәрежесіне байланысты. Импортты алмастыруды — импорттан толық бас тарту деп қабылдауға болмайды. Тіпті теледидар Қазақстанда құрастырылса да оның микосхемасы Қытайдан келеді. Қазақстанда жасалған дәрілердің құрамы Үндістаннан немесе Қытайдан жеткізілген қосымша дәрумендермен толықтырылады. Валюта бағамына ешқашан бір фактор әсер етпейді.
«Бұл шикізат, қаптама, жабдық, бағдарламалық қамтамасыз ету болуы мүмкін. Егер өндіруші толығымен отандық құрамдас бөліктерге негізделген процесті құрды деп болжасақ та, ол бәрібір бағамға әсер етеді. Мысалы, тауарларды нүктелерге жеткізу керек, ал бензин бағасы да валюта құнына байланысты», дейді сарапшы.
Екінші себеп — инфляциялық инерция
Бұрынғы бағаларды сақтай отырып, валюта құнының құлдырауына қарамастан, бизнес тәуекелдерден сақтандырылады. Тәуекелдің құбылмалылығы жағдайында өндірушілер мен кәсіпкерлерде рубльдің нығаюы — ұзақ мерзімді тренд деген анық сенімділік жоқ. «Экономикалық белгісіздік жағдайында өндірушілер мен сатушылар ықтимал тәуекелдерді жоюға тырысып, тауар бағасын көтереді. Ақырында, инфляция мен тауарлар мен қызметтердің барлық санаттарының жалпы қымбаттауы туралы, сондай-ақ нарықтың кейбір қатысушыларында баға белгілеудің ашық емес және жосықсыз тетігі әрқашан орын алып отырғанын ұмытпау керек» дейді сарапшы.
Сарапшы сондай-ақ басқа да нарықтық емес, бизнес-себептерді атап көрсетеді:
- Өндірушілер бұрын тауарларды жоғары бағамен сатып алған және арзан сатуға дайын емес.
- Тауардың бағасына оны тасымалдау құны да әсер етеді, ал қазір байқалып отырған логистикалық тізбектердің бұзылуы мен ұзартылуы жеткізуді қымбаттатады.
Жалпы, теңгенің қосымша күш аулы дүкендердегі бағаның төмендеуіне кепілдік бермейді — жасырын факторлардың тым көп болуы түпкілікті құнға әсер етеді. Әрине, валюта бағамы мен дүкендердегі бағалар арасында өзара байланыс бар, бірақ ол тікелей емес. Нарықтың жоғары құбылмалылығы жағдайында бизнес-шешімдер де маңызды.
