Қазақстан авиациялық секторда парниктік газдар шығарындыларын азайту үшін тұрақты авиациялық отын (Sustainable Aviation Fuel, SAF) өндіру жөніндегі жобаны іске асыру мүмкіндіктерін талқылауға кірісті.
Біздің ел 2028 жылдан Қазақстаннан Еуропаға қатынайтын әуе компанияларына экологиялық таза авиаотын пайдалану міндеттеледі.
2024 жыл басында «ҚазМұнайГаз» сынақтан өткізіп жатқанын хабарлаған. Қазақстанда экологиялық таза авиаотын – SAF (Sustainable Aviation Fuel) өндіретін зауыт салынбақ. Қазіргі кезде оның техникалық-экономикалық негіздемесін (ТЭН) әзірлеу қолға алынған. Құжат 2025 жыл соңына дейін дайын болуы тиіс.
Энергетика министрлігі жобаны американдық LanzaJet компаниясымен бірлесіп жүзеге асыруға қызығушылық танытты. Бұдан басқа, отандық мұнай өңдеу зауыттары қысқа мерзім ішінде Jet A-1 маркалы авиаотын өндірісіне көшуге дайын. 2026-2032 жылдар кезеңінде Қазақстанда ұлттық кәсіпорындарда авиаотын өндірісін 1,7 млн тоннаға дейін ұлғайту жоспарланып отыр.
«Құжатқа «ҚазМұнайГаз-Аэро» ЖШС (ҚМГ еншілес кәсіпорны), америкалық LanzaJet, Inc. және Қазақстанның жетекші агроөнеркәсіп холдингі «KazFoodProducts» ЖШС (KFP) өкілдері қол қойды», – делінген хабарламада.
SAF қалай жасалады
- Технология негізінде — жаңартылатын шикізаттан эфирлерді синтездеу.
Процеске өсімдік майлары мен жануарлар майларын сутегімен өңдеу кіреді.
- Нәтижесінде сапасы бойынша дәстүрлі отынмен салыстырылатын биокомпоненттер алынады.
Мұндай авиациялық отын парниктік газдар шығарындыларын 80% -ға дейін азайтады.
Бұдан басқа, ол пайдалану кезінде жоғары энергия тиімділігі мен қауіпсіздігін сақтайды.
Осылайша, SAF таза авиацияға көшудің негізгі элементіне айналады.
Энергетика министрлігі ИКАО және американдық LanzaJet компаниясымен SAF «жасыл» отын өндірісін іске қосуды талқылады. Екі тарап авиацияда шығарындыларды азайту стратегиясының бір бөлігі ретінде қарастырғанын Энергетика министрлігінің баспасөз қызметі хабарлады.
Энергетика вице-министрі Қайырхан Тұтқышбаев Халықаралық азаматтық авиация ұйымының (ИКАО) Еуропалық және Солтүстік Атлант өңірлік бюросының директоры Николя Ралломен кездесуінде SAF өндірісі еліміздің авиация секторындағы парниктік газдар шығарындыларын азайту үшін маңызды қадам болатынын атап өтті.
Вице-министр сондай-ақ отандық мұнай өңдеу зауыттары (МӨЗ) жедел түрде Jet A-1 маркалы авиациялық отын шығаруды бастауға дайын екенін хабарлады. Бұдан басқа, елде МӨЗ-де авиаотын өндірісінің көлемін ұлғайту бойынша жобалар іске асырылуда, олар 2026-2032 жылдар аралығында 1,7 миллион тоннаға жетуі тиіс.
Қыркүйекте «ҚазМұнайГаз» мен LanzaJet жобаны әзірлеудің келесі кезеңіне көшкені белгілі болды. Нью-Йоркте ҚМГ басқармасының төрағасы Асхат Хасенов LanzaJet басшылығымен, соның ішінде CEO Джимми Самарцис пен вице-президент Стефан Тионмен кездесті. Тараптар техникалық-экономикалық негіздеменің қорытындыларын талқылап, SAF шығаратын зауыт құрылысының алдағы қадамдарын келісті. Келіссөздер қорытындысы бойынша негіздемелік келісімге қол қойылды.
2030 жылға қарай Қазақстанда SAF-қа болжамды сұраныс жылына 70 мың тоннаға жетуі мүмкін.
Жаңа отынға арналған сипаттамалар мен шектеулер
Бүгінде Қазақстан -60-тан -70 °С дейінгі температурада қататын РТ, КО және ТС-1 сияқты реактивті отынның өзге («кеңестік») маркаларын пайдаланады. Салыстыру үшін, Jet A-1 -40… -47 °C температурада қатады және бүгін пайдаланылатын отын түрлерімен бірге сақталмайды. Бұдан басқа, SAF өндірісінің құны елде қолданылатын дәстүрлі отын құнынан 2,5-3 есе жоғары.
Негізгі келіспеушіліктер
Отандық авиацияны Jet A-1-ге көшірe әрекеттері он жыл бұрын болған, алайда жоба тоқтатылған. Сол кезде сарапшылар мен салалық қатысушылар негізгі үш проблеманы атап өтті.
- Бірінші мәселе — сақтау инфрақұрылымы. Әуежайлардың барлық қолданыстағы отын қызметтері ТР, КО және ТС-1 есептелген. SAF және Jet A-1 үшiн жекелеген қоймалар мен резервуарлар талап етiледi, бұл ақыр соңында авиакомпаниялар мен жолаушыларға аударылуы мүмкiн елеулi инвестицияларды талап етедi.
- Екінші мәселе — температуралық тәуекелдер. Қазақстанның солтүстік өңірлерінде қысқы температура жиі Jet A-1 қату деңгейінен төмен түседі, бұл әуежайлардың жұмысын шектеуге алып келуі мүмкін.
- Үшінші мәселе — ұлттық қауіпсіздік. Қорғаныс министрлігінің әскери әуе кемелері тек қана РТ, КҚ және ТС-1 пайдаланады. SAF және Jet A-1 қоса алғанда, отынның басқа түрлерін қолдануға жол берілмейді.
Жоба сыншыларының қауіптенуі
Кейбір мамандар жоғары өзіндік құнды көрсете отырып, SAF-қа көшудің экономикалық орындылығына алаңдаушылық білдіреді. Сондай-ақ, бірқатар батыс елдерінде биоотын өндірісі бойынша жобалар экономикалық факторлар мен климаттық күн тәртібінің өзгеруіне байланысты қысқаруға немесе жабылуға тап болды.
