Қазақстан қаржыгерлер қауымдастығының бүгінгі шолуында бюджет ҚҚС мен КТС есебінен кірістерді 1,4 трлн теңгеге ұлғайтқанын, ҚҚС мен шикізат секторының жоғары үлесі орталық бюджеттің ішкі тұтыну сұранысы мен экспорт конъюнктурасына тәуелділігін байқатып қалды.
- Салықтың негізгі санаттары — ҚҚС, КТС, экспорттық баж салығының республикалық бюджетке өсуі ішкі тұтынудың жандануын және мұнай өндірудің өсуін қоса алғанда, сыртқы экономикалық белсенділіктің өсуін көрсетеді.
- Алайда, ҚҚС-тың жоғары үлесі — барлық салықтардың 43% -ы — және шикізат секторы (21%) республикалық бюджетке орталық бюджеттің ішкі тұтыну сұранысы мен экспорт конъюнктурасына көп жылдық тәуелділігін көрсететін құрылымдық осалдық болып табылады», — делінген хабарламада.
Қаңтар-қыркүйек айларының қорытындысы бойынша жиынтық салық түсімдері екі мәнді өсімді көрсетеді. Барлығы билік 19,1 трлн теңге салық жинады, өткен жылы бұл көрсеткіш 16,6 трлн теңгеден төмен болды.
- Ең көп қаражат республикалық бюджетке түсті — 9,9 трлн теңге, бұл 2024 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 1,8 трлн теңгеге немесе 22,2% -ға артық.
Негізгі өсім
- ҚҚС — плюс жылына 727 млрд теңге;
КТС — плюс 713 млрд теңге;
мұнайға кедендік баж салығы — плюс 206 млрд теңге өндіру көлемін 13% -ға ұлғайту есебінен.
Өңірлердің жергілікті бюджеттеріне 6,3 трлн теңге түсті, бұл 2024 жылмен салыстырғанда 915 млрд теңгеге немесе 16,8% -ға артық.
Негізгі ұлғаю:
- ЖТС — плюс жылына 312 млрд теңге;
- әлеуметтік салық — плюс 204 млрд теңге (үстеме үстіміздегі жылы 11%-ға дейін өсті);
- акциздер — плюс 143 млрд теңге.
Ұлттық қорға салық түсімдері ренталық салық (минус 99 млрд теңге) және КТС (минус 98 млрд теңге) түсімдерінің қысқаруы есебінен 5% -ға (-153 млрд теңге, 2,8 трлн теңгеге дейін) төмендеді. Бұл мұнай бағасының төмендеуіне байланысты.
«Шығыстардың өсуі кірістердің өсуінен асып түсетіндіктен, жиынтық шығыстар (республикалық бюджет + жергілікті бюджет) кіріс бөлігінен 5,8 трлн теңгеге асып түсті, бұл тапшылықты қаржыландыру мен қарыздарды агрессивті қарыз алу есебінен өтеуге себепші болды. Тапшылықты қаржыландыру үшін 6,5 трлн теңге жаңа қарыз тартылды (1,2 трлн теңгеге өсім), бұл 8,7 трлн теңгенің жылдық жоспарының 75% -ына сәйкес келеді. Қалған тоқсанда жоғары мөлшерлемелер жағдайында тағы 2,2 трлн теңге қарыз тарту қажет болады, бұл болашақта мемлекеттік қарызға қызмет көрсету құнын арттырады», — деп атап өтті сарапшылар.
Ұлттық қордан республикалық бюджетке түсетін трансферттер көлемі 4,2 трлн теңгені немесе 5,3 трлн теңгенің жылдық жоспарының 80% -ын құрады. Қаржы министрлігінің қараша айындағы $600-700 млн өтінімін ескерсек, желтоқсанға 364 млрд теңге тәркіленбеген күйінде қалып отыр.
Сарапшылардың айтуынша, қаңтар-қыркүйек айларын талдай отырып, фискалдық позицияның жақсарғанын айтуға болады. Бұған экономикалық белсенділік, салық базасын кеңейту және тұтынудың тұрақты өсуі ықпал етті. Бірақ бұл өсу екі жақты сипатқа ие: іргелі факторларды жоғары құрылымдық тәуелділікті сақтаумен ұштастыра отырып.
Жергiлiктi бюджеттер салықтарының өсуiн ескере отырып, өңiрлiк экономиканың жалпы фискалдық тұрақтылыққа қосқан үлесiнiң өсуi байқалады. Алайда мұнай бағасының құлдырауы Ұлттық қорға әсер етіп, оның сыртқы құбылмалылыққа осалдығын көрсетеді.
«Бюджетке жоғары жоспарлы трансферттердің сақталуы аясында іс жүзінде барлық салық түсімдерінің азаюы қор активтерінің өсуін айтарлықтай тежей отырып, оның теңгеріміне қысымды күшейтеді. 2026 жылы Ұлттық қордан бөлінетін трансферттердің жоспарланған қысқаруы оның активтерінің өсуін қолдап қана қоймай, сонымен қатар бюджеттік саясат фокусының ынталандыру моделінен неғұрлым ұстамды және тұрақты тәсілге ауысуын көрсетеді», — деп есептейді ҚҚҚ-да.
Ұлттық қордан берілетін трансферттерді азайту туралы шешім салықтық әкімшілендіруді күшейтуді, мұнай емес кірістерді жұмылдыруды және басым секторлар мен әлеуметтік тұрақтылықты қолдау үшін шектеулі мемлекеттік қаражатты неғұрлым тиімді атаулы жұмсауды талап етеді.
