2026 жылдың 1 қаңтары жақындаған сайын сарапшылардың пікірі «пәтер қымбаттайды» деген пікірге басымдық беріп тұр.
Қаржыгер, 2017-2022 жылдары ЦентрКредит Банкі басқармасының төрағасы болған экономист Ғалым Хұсайыновтың пікірінше, құрылысшылар 2026 жылдың қаңтарынан бастап салық жеңілдіктерінен айырылып, жаңа пәтерлерді сатудан 16% ҚҚС төлеуге міндетті болғаннан кейін жаңа тұрғын үйдің бағасын көтереді.
Сарапшы есептеулерді келтірді:
- егер қазір бастапқы нарықтағы шаршы метрдің өзіндік құны 400 мың теңге болған кезде 500 мың теңге тұрады деп ұйғарсақ, онда құрылыс компаниясының бір шаршы метрден түсетін табысы 100 мың теңгені құрайды,
- ал КТС шегергенде — 80 мың теңге.
16% мөлшерінде ҚҚС енгізілгеннен кейін 2026 жылдан бастап тұрғын үйдің бір шаршы метрін сатудың таза бағасы 420 мың теңгені, ал өзіндік құны — 352 мың теңгені құрайды. Мұндай жағдайда салық салынғанға дейiнгi пайда 68 мың теңгенi, ал таза пайда — 54,4 мың теңгенi құрайды.
«Таза пайда 25,6 мың теңгеге немесе 32% -ға төмендейді. Құрылыс компаниялары үшін бұл айтарлықтай үлкен құлдырау, яғни пайданы тек бағаның өсуі есебінен өтеуге болады, бірақ тұрғын үй бағасы әрдайым сұраныспен шектеледі», — деп жазды ол.
Оның пікірінше, пәтерлер салық салу объектісіне айналғаннан кейін тұрғын үй құрылысы ҚҚС реформасынан анағұрлым маңызды әсерге ие болады.
Хусаинов 2026 жылдан бастап құрылысы 2026 жылдың 1 қаңтарынан басталған пәтерлер ҚҚС салық салуға жатқызылатынын еске салды. Іс жүзінде оның әсері 2027 жылдан бастап, құрылысы 2026 жылдан басталған пәтерлер мен үйлер нарыққа шыққанда сезіле бастайды, деп есептейді ол. Құсайыновтың пікірінше, ҚҚС мөлшерлемесін 16% -ға дейін көтеруді бұлтартпау деп атауға болады, себебі бұл Қазақстан бюджетінің орасан теңгерімсіздігі мәселесін жылдам шешуге мүмкіндік берген жалғыз салық. Оның айтуынша, шығыс бөлігімен де жұмыс істеу қажет, бірақ бұл бюджеттің кіріс бөлігін ұлғайту қажеттілігін жоққа шығармайды, себебі шығыстарды қысқарту бюджет тапшылығы мәселесін түбегейлі шешпейді.
«Шартты түрде, егер тапшылық 5 трлн теңгені құраса, ал шығыстарды қысқарту әлеуеті 500 млрд теңгені құраса, онда бұл айтарлықтай релевантты цифрлар емес, тіпті жақын», — деп жазады ол.
Ол көптеген елдерде тұрғын үй алаңына байланысты салық мөлшерлемелері төмендетілгенін, ал кейбір елтаңбалық алымдар немесе инфрақұрылымдық алымдар пайдаланылатынын атап өтті. Сондай-ақ, тұрғын үйге ҚҚС мүлдем жоқ көптеген елдер бар.
Қазақстан үшін көптеген құрылыс компанияларының негізгі мердігерлері болған шағын бизнес үшін жеңілдіктерді алып тастау арқылы тұрғын үй үшін ҚҚС енгізу құрылыстың өзіндік құнының өсуі және ҚҚС пайда болуы есебінен іске асырудың таза бағасының іс жүзінде төмендеуі түрінде салдары болады, деп есептейді ол.
Оның айтуынша, құрылыс компанияларының ең көп пайдасы ірі қалаларда пайда болады, ал шағын және орта қалаларда құрылыс компаниялары рентабельділік шегінде жұмыс істейді.
Салық салудың жаңа жүйесi есебiнен кiрiстiлiктiң қысқаруы аймақтарда тұрғын үй бағасының өсуiне және құрылыс қарқынының қысқаруына алып келедi, жеке сектор мен өздiгiнен құрылыс салу үлесi қайтадан өсетiн болады. Сондай-ақ қайталама нарықтағы баға да қымбаттайды.
Экономистің пікірінше, бұл проблемаға тереңірек және салмақты қарау керек, себебі өңірлер үшін урбанизация экономикалық өсімнің драйверлерінің бірі болып табылады.
