Доллар арзандағанымен, баға өсіп, инфляция ырыққа көнбей барады. Теңгенің ревальвациясы да азық-түлік бағасының арзандауына ықпал ете алмай отырғанын көріп отырмыз. Теңгеге алтынмен дем беру тұрақтылығына ықпал етіп отыр дейді сарапшылар.
Қазақстан қаржыгерлері агенттігінің талдау орталығы (ҚҚҚ) қаржы нарығының кәсіби қатысушыларының 2025 жылғы наурыздағы кейбір индикаторларға қатысты кезекті сауалнамасының нәтижелерін жариялады.
Зерттеуде банк, сақтандыру, брокерлік ұйымдар өкілдерінің, талдау және қазынашылық бөлімшелері қызметкерлерінің пікірі зерделенді.
Зерттеу тобының мәселелері Brent маркалы мұнай құнының болжамдарына, доллардың теңгеге қарағанда құнына, инфляцияға, ЖІӨ-ге, Қазақстан Ұлттық Банкінің базалық мөлшерлемесіне және басқаларға қатысты болды.
Сауалнама жүргізілген қаржы нарығының сарапшыларының көпшілігі (69%) Қазақстан Ұлттық Банкінің 7 наурыздағы отырысында базалық мөлшерлемені ағымдағы деңгейде — 15,25% сақтайды деп күтеді. Бірақ сауалнамаға қатысқандардың 31% -ға жуығы оның өсуін болжап отыр. Мұндай болжамдар көбінесе ақпан айында ТКШ және ЖЖМ саласындағы реформалар, жоғары бюджеттік шығыстар және жалақының ұлғаюы, жоғары инфляциялық күтулердің сақталуы аясында елдегі бағаның өсуінің жеделдеуіне негізделген.
Сарапшылар инфляцияның бір жылдан кейін 10,3% -ға дейін жеделдеуін күтуде, бұл монетарлық реттеушінің болжамынан едәуір жоғары (2025 жылы 6,5 − 8,5% және 2026 жылы 5,5 − 7,5%).
Бұл ретте Ұлттық банктің наурыз айындағы отырысы базалық мөлшерлеме бойынша шешуде айқындаушы рөл атқаруы мүмкін жаңартылған экономикалық болжамдарды жариялаумен қатар жүреді. Инфляцияға қарсы жоғары тәуекелдер аясында базалық ставка бойынша күтулер бір жылдан кейін 14,75% дейін (бұрын 14,5%) қайта қаралды.
Ақпан айында ұлттық валюта бағамының нығаюы (3,7% -ға) және АҚШ пен Ресей арасындағы қатынастардың қалыпқа келуін күту аясында теңге бағамы бойынша болжамдар айтарлықтай жақсарды, бірақ «көбінесе ұзын көкжиекте», делінген хабарламада.
Нарықты Ресей тауарлары жаулап алса, бағаны доллар емес, рубль де реттейді
Сарапшы Мағбат Спановтың айтуынша, елдегі азық-түлік бағасы долларға ғана емес, логистикалық тізбектерге де тәуелді. Ресей санкциялар құрсауында тұр. Көлік-логистикалық жолдарымыздың бәрі Ресей арқылы өткендіктен, елдегі санкциялардың салқыны біздің нарықты да қалтыратып жатыр. Оның айтуынша, жағдайды реттеу біздің еркімізде емес. Үкіметтің де көзқарасы нақтыланған жоқ. Ресейді аналып өтетін логистикалық тізбек әзірге мүмкін емес. Егер, нарықты Ресей тауарлары жаулап алса, бағаны доллар емес, рубль де реттейді. Мұндай жағдайда теңге рубль мен доллардың қысымында қалады.
Оның пікіріне қарағанда, доллар арзандаса азық түлік те арзандайды деген түсінік дұрыс нарықтың заңына қайшы. Бағаның нарық заңымен қалыптасуы үшін доллар да, теңге де, тіпті емес,
Баға тұрақты болуы үшін мұнай бағасы кемі жарты жыл тұрақты болуы керек. Нарық заңы бойынша таңертен бір баға, түс ауа бір бағаның болуы заңды. Дамыған елдерде баға үкіметтің дем беруімен емес, цифрлы технологияның көмегімен реттеліп тұрады
Баға кері шегіне алмайды
Нарықтағы құбылмалылық та жоғары болып тұр.
Доллар арзандаса, баға да арзандайды деген түсінікті ұмытып, тұтыну және азық-түлік нарығындағы үлесімізді көбейтуге ұмтылғанымыз жөн. Алдағы бес-алты жылдың ішінде халық жиі тұтынатын тауардың бес-алты түрін өзімізде шығару қажеттігі ашық айтылып жатыр.
Ал тұрғын үй нарығында қолданылатын құрылыс тауарларының 80 пайызы Ресей транзиті арқылы жетеді. Сондай-ақ Украина автокөлік пен құрылыс тауарлары тізбегінде жетекші рөл атқарып келгені де енді белгілі болып жатыр. Айталық, автокөлік электроникасына арналған бөлшектердің 40 пайызы – украиналықтардың еншісінде. Ал қазіргі жағдайды Ресейге 2014 жылы салынған санкциялармен салыстыруға келмейді. Сарапшы айтып өткендей, ол кезде рубль құлдырағанымен, санкциялық шектеулер әлдеқайда жеңіл болған. Біз бұл жолы оның салмағын алдағы екі-үш жылда қаттырақ сезінетін боламыз. РФ мен Украина арасындағы жағдай шешілсе де баға біразға дейін қайта қалыпқа келе алмайды.
Ақша массасы мен тауар арасында үйлесімділік жоқ
Біздегі тауар массасында доллар мен рубльдің үлесі 1,5-1,7 пайыз. Экономика теңге мен доллардың ғана емес, көлеңкелі экономиканың да қыспағында тұр.доллардың ғана емес, көлеңкелі экономиканың да қыспағында тұр. Шикізат экспорты, импортқа тәуелділік деңгейі экономикада таңбаланып қалады. Сарапшылардың айтуынша, нарықтық экономикасы қалыптаспаған елде нарықтық тәсіл тиімсіз. Теңге күш алып, баға өсіп барады. Доллар 100 теңгеге дейін арзандаса да қымбат бағадан құтыла алмаймыз. Қымбатшылықты доллардың қанатына тели беру Үкімет пен Ұлттық банктің экономика алдындағы жауапкершілігін өзінен алыстатып жібереді.
