Жылжымайтын мүлік нарығы бір-бірімен теке-тіресіп тұрған пікірлергі толып тұр. ҚҚС және жылжымайтын мүлікті қолма-қол есеп айырысуға тыйым салу туралы ұсыныстар нарықтың осы сегментінде найзағайды жарқылдатып, күнді күркіретіп жіберді. Алғашқы үкіметтің ұсынысы – қолма- қолма-қол есеп айырысуға тыйым салу туралы ұсынысты жақтайды, тұтынушылардың алданып қалуының алдын алады деп үміттенеді. Бірақ бұл ұсынысты қолдайтындардың қарасы әзірге аздау. Олардың айтуынша, қолма-қол есеп айырысу халықтың бір бөлігі үшін, әсіресе банктерге сенбейтін немесе банк жүйесінде көрсетілмеген кірісі бар адамдар үшін маңызды құрал болып қала береді. Сарапшы Мақсат Халық бізбен әңгімесінде қолма-қол ақшаға тыйым салынса, қолма-қол ақшасыз есеп айырысу — банк аударымдары немесе аккредитивтер ғана қалатынын айтады. «Бұл банк комиссияларын арттырады, мәміле процесін қиындатады және сатып алуды қиындатуы мүмкін» дейді ол.
Мақсат Халықтың айтуынша, қолма қол ақшасыз есеп айырысу болмай қоймайтын құбылыс. Қазірдің өзінде мәмілелердің 30 пайызы төлем жасаудың осы жүгінеді. «Қазір көптеген компаниялар халықтың көңіліндегі осы күдікті пайдаланып, қарсы пікір танытуға тырысып жатыр. Біз төлем жасаудың бұл түрін кезең-кезеңмен енгізуіміз керек. Сонымен бір мезгілде төлем жасаудың қосарланған есеп-қисабына жол бермеу үшін құрылыс сегментінің бүкіл бағытын цифландыруға көшіру керек. Сол кезде төлемнің бір бөлігінің «көлеңкелі» жолмен жүзеге асуына апаратын жол жабылып қалады» дейді сарапшы.
Жылжымайтын мүлік сарапшысы Александр Пактың айтуынша, пәтер сатып алу барысында қолма-қол есеп айырысуға тыйым салу жылжымайтын мүлік нарығына әсер етеді. Ұлттық экономика министрлігінің дәл осындай бастаманы көп талқысына салуы құрылыс саласы өкілдері мен тұрғындардың арасында алаңдаушылығына себеп болып жатыр. Оның айтуынша, мұндай шектеулер баспанаға қолжетімділікті төмендетіп, азаматтардың өз еркімен есеп айырысу құқығын шектейді.
Сарапшының айтуынша, ұсыныс заңдастырылса, мәміле құны шартта төмендетіліп көрсетіліп, айырмашылық қолма-қол төленуі мүмкін.
«Сатып алу-сату шартында бір сома көрсетіледі, ол ресми түрде есепшотқа аударылады. Ал қалғаны көлеңкелі тетікпен айналымға кетіп, қара нарыққа жол табады», дейді сарапшы.
Цифрлық ақша енгізіліп, қолма-қол төлемдер толық жойылмайынша, мұндай тыйымдар тиімсіз болып қала беретінін сарапшылар да жиі айтады. Ал А. Пактың сөзінше дәл қазір экономикалық жағдайды жақсартып, «көлеңкеден» шығуға ынталандыру қажет. « Нарықтағы жағдайды реттеу үшін адамдарға ашық жұмыс істеу тиімді болатындай жағдай жасау керек», дейді Пак.
Аталған шектеу мемлекеттік бюджетке түсетін салық көлемін азайтуы мүмкін. Егер пәтер құны құжатта төмен көрсетілсе, онда мемлекет соған сәйкес аз салық жинайды.
Бұл процесс тұрғын үй бағасын сөзсіз қымбаттауына алып келеді.
Оның айтуынша, мемлекет салық түсімдерін арттырғысы келеді. Бірақ ҚҚС-ты тұтынушыларға жүктеу және қолма-қол төлемдерге тыйым салу баспана бағасының өсуіне алып келеді. Бұл, әсіресе, халықтың әлеуметтік осал топтары үшін ауыр тиеді.
«Егер құрылысшыларға ҚҚС жеңілдігі жойылса, бұл мәмілелердің санын күрт азайтады. Пәтер иелері бағаны бірден төмендетуге дайын болмайды, сондықтан нарық 2-3 айға тоқырап қалуы мүмкін» дейді сарапшы, .
Алайда сарапшы атап өткендей, аймақтарда қолма-қол есеп айырысуға деген қажеттілік әлі де жоғары. Ипотека алу үшін тұрақты табыс пен жақсы несие тарихы қажет, ал мұндай мүмкіндігі жоқ адамдар үшін тұрғын үй алу қиынға соғады.
Оның айтуынша, нарықты шектеулермен емес, әділ салық саясаты арқылы реттеу керек. Егер ашық жұмыс істеу тиімді болса, құрылысшылар мен сатып алушылар «көлеңкеге» кетпейді.
