Трапм салығы нарықтардағы құбылмалылықтың күшеюіне алып келеді және сыртқы нарықтардағы қазақстандық тауарлардың құнына әсер етуі мүмкін. Сарапшылар егер Қазақстаннан келетін мұнай АҚШ-тың әкелу баждары бойынша 27% ерекшеліктер тізіміне кірмесе де өз мұнайын басқа нарықтарға, соның ішінде еуропалық нарықтарға бағыттай алатынын айтып жатыр. Қаржы министрлігі Мемлекеттік кірістер комитетінің кедендік статистикасына сәйкес, 2024 жылы Қазақстан АҚШ-қа мұнай экспортын 1,763 млн тоннаға дейін (2023 жылға қарай + 30%) ұлғайтты.
Energy Analytics Telegram-арнасының авторы Абзал Нарымбетовтың айтуынша, Қазақстан жылына 70 млн тонна мұнай экспорттайды. Оның ішінде КҚК арқылы — 55 млн тонна. Жалпы экспорттың 70 млн тоннасының 1,8 млн тоннасы шамамен 2% -ды құрайды. «Қазақстан үшін 2% шамалы көлемде — шын мәнінде Қазақстан бұл көлемді Еуропаға немесе басқа елдерге қайта бағыттай алады. Мен Қазақстан зардап шегеді деп ойламаймын «, — дейді ол.
Оның айтуынша, қазақстандық мұнай басқа нарықтарға қайта бағытталса, АҚШ-тың өзі де зардап шекпейді.
«АҚШ, қателеспесем, жылына шамамен 1 млрд тонна тұтынады. Яғни, олар үшін де 1,8 млн тонна — бұл шамамен 0,2%. Олар зардап шегеді деп ойламаймын. Біз қайта бағыттай аламыз, ал АҚШ бұл көлемді өз қолынан ала алады, себебі олар өте көп өндіреді «, — деді сарапшы.
27% баж салығы енгізілсе, экспорт зардап шегуі мүмкін жалғыз энергетикалық тауар байытылған уран болуы мүмкін
Сарапшының айтуынша, кран бойынша ақшалай түрде бізде 7% экспорт бар, бірақ байытылған уран ретінде — 70%. Біз байытамыз, сонда көбірек тәуелдіміз.
АҚШ президенті Дональд Трамптың жарлығымен бірден 184 елге, аумаққа және Еуроодаққа жоғары баж салығы енгізілді. Трамп оларды АҚШ-тың сыртқы серіктестері орнатқан американдық тауарларға қатысты кейбір баж салықтары мен кедергілерге жауап деп атайды. Бұған дейін хабарланғандай, қазақстандық тауарлардың бір бөлігі АҚШ тарапынан 27% баж салығына түспеуі мүмкін, себебі АҚШ президенті Дональд Трамптың жарлығына қосымшада уран кендері мен концентраттар, табиғи металл уран, табиғи уран мен байытылған U235 қосылыстары, сондай-ақ мұнай тізбесі бар.
Қазақстан мұнайы мен уранының америкалық баж салығына түсетіні туралы сұраққа нақты жауап беруге болмайды. Мәселе мынада, АҚШ құжатына қосымшада сыртқы экономикалық қызметте сегіз белгі бойынша тауарларды белгілейді. Қазақстан сыртқы сауда көрсеткіштерінде сыртқы экономикалық қызметтің тауар номенклатурасының 4-6-10 мәнді кодтарын (СЭҚ ТН коды) пайдаланады.
Қаржы министрлігі МКК мәліметінше, 2024 жылы Қазақстан АҚШ-қа $1,9 млрд-қа тауар экспорттады, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 26% -ға артық. 2024 жылы импорт $2,2 млрд құрады, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 12% -ға төмен. Қазақстаннан АҚШ-қа экспортталатын негізгі тауарлар — уран мен мұнай. Өткен жылы Қазақстан АҚШ-қа $1,1 млрд-қа мұнай экспорттады, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 29% -ға артық. Сондай-ақ, 2024 жылы Қазақстан АҚШ-қа $313,5 млн-ға уран мен оның қосындыларын, ал байытылған уранды $9,2 млн-ға экспорттады. 2023 жылы мынадай көрсеткіштер болды: табиғи уран 78,9 млн, ал байытылған уран 5,1 млн.
«Қазатомөнеркәсіптің» 2024 жылғы қаржылық есептілігіне сәйкес табиғи уранды сатуға 1,412 трлн теңге (2023 жылы 1,18 трлн теңге), байытылған уранды сатуға — 248,82 млрд теңге (91,218 млрд теңге), танталды сатуға — 19,67 млрд теңге (22,609 млрд теңге) түсті теңге (1,435 трлн теңге). Бұл ретте АҚШ-та уран сату өткен жылы 2023 жылғы 152,462 млрд теңгемен салыстырғанда 140,855 млрд теңгені құрады.
Tradereport Telegram-арнасының ақпараты бойынша, қазақстандық экспортқа АҚШ-тың баж салығын арттырудан негізгі зардап шеккендер АҚШ-қа экспорттың елеулі үлесі бар компаниялар болуы мүмкін Атап айтқанда, «Қазақмыс» және «Қазмырыш» сияқты күміс өндірушілер жоғары баж салығының енгізілуінен зардап шегуі мүмкін, себебі Қазақстаннан күміс экспортының 39% -ы АҚШ-қа тиесілі.
Қазақстандық қаржыгер Расул Рысмамбетов жаһандық қақтығыстар елге тікелей қатысты болмағандықтан, Қазақстанға алаңдайтын ештеңе жоқ екенін атап өтті.
«Жаһандық қақтығыстар — бұл біздің өртіміз емес. Тікелей әсерлер бізге әсер етпейді. Иә, егер президент Трамп термоядролық тарифтік бомбаны жарып жіберсе, онда ол бізге соққы толқынымен шамалы әсер етеді, бірақ бұл психологиялық әсер» , — деп жазды Рысмамбетов Facebook-дағы парақшасында.
Оның айтуынша, Қазақстан сауда соғыстарының эпицентріне кірмейді, негізгі қақтығыс қазір АҚШ пен Қытай мен ЕО сияқты әлемнің ірі экономикаларының арасында болып жатыр.
«Біздің Америкамен саудамыз сыртқы тауар айналымының 1 пайызынан кем, сондықтан біздің тауарларымызға 27 пайыз баж салығы енгізілгеннен кейін де экономикаға ешқандай күшті соққы сезіне алмаймыз. Сондықтан да. Біз АҚШ-та өткен жылы 2 миллиард доллардан астам сомаға тауар саттық, ал одан 1 миллиард долларға сатып алдық. Яғни, біз сауда профицитінде болдық және 10 жылға жуық АҚШ-та сатып алғанымыздан артық сатамыз. Иә, біз тарифтер тізімінде бар және менің ойымша, бұл таза формальдылық», деп қосты Рысмамбетов.
Сарапшы Қазақстанның тауарлары АҚШ-қа стратегиялық материалдар тізімі бойынша кіретінін және баж салығына жатпайтынын атап өтті.
«Бұл президенттік ерекшелік», — деп түсіндірді ол.
Рысмамбетовтың пікірінше, Қазақстан қазіргі жағдайдан пайда көре алады. Өйткені, оның пікірінше, баж салығы енгізілетін елдер жаңа нарықтарды іздейтін болады және «Қазақстан техника, металл, көлік құралдары немесе құрылыс материалдары бағасы бойынша неғұрлым тиімді ұсыныстар алуы әбден мүмкін».
«Бұл Қазақстандағы бизнес пен тұтынушылар үшін жағдайды жақсартуы мүмкін. Біз, әрине, АҚШ нарығын алмастыра алмаймыз, алайда ТМД-дағы басқа елдер аясында біздің нарық көлеммен емес, тартымды бағамен өткізе алады», деп атап өтті қаржыгер.
Рысмамбетов жаһандық инфляция Қазақстан үшін міндетті түрде проблемаға айналмайтынын қосты.
«Жаһандық инфляция — бұл толығымен біздің инфляция емес. Егер баж салығы АҚШ-тағы инфляцияны тездететін болса ол долларды әлсіретуі мүмкін. Мұндай жағдайда Қазақстанға доллар аймағынан импорт сатып алу арзандап, теңгеге шаққанда тіпті нығаюы да мүмкін. Қазақстан сауда соғысының нысаны емес, турбулентті өңірлер арасындағы тұрақтылық аралы» дейді сарапшы.
