«Шетелдік инвесторлар Қазақстаннан кетіп жатыр» деген ақпаратқа өткен жылдан бері көзіміз үйреніп қалды. Сарапшылардың сөзінше инвесторлар да логистикалық қиындықтарға, геосаяси жағдайға және жобалардың табыстылығын шолуға байланысты шешімін өзгертіп жатыр. Бұған мемлекеттік саясат ықпал ете алмайды. Соңғы сөз мен соңғы нүктені солар қояды.
Бұл жолы Kazakh Invest Қазақстанда неге тікелей шетелдік инвестициялар ағыны төмендеп жатқанын түсіндіріп берді.
- 2024 жылы ТШИ жалпы ағыны 28% -ға — $23,9 млрд-тан $17,1 млрд-қа дейін төмендеді, ал таза ағын 2005 жылдан бері алғаш рет теріс болды — минус $2,55 млрд.
- Kazakh Invest бұл құбылысты уақытша құбылыс деп атайды және үрдісті — соның ішінде көптеген инвестициялық жобалар есебінен де түзетуге болатынын атап өтеді.
Kazakh Invest Қазақстанға ТШИ ағынының төмендеуі елдің инвестициялық тартымдылығының нашарлауымен байланысты емес деп есептейді. Компания бұған бірнеше факторларды атайды.
- Kazakh Invest пікірінше, ағымдағы төмендеу — бұл экономикалық белгісіздіктен туындаған жалпы әлемдік үрдістің бір бөлігі. UNCTAD деректері бойынша, еуропалық юрисдикциялар арқылы транзиттік ағындарды есептемегенде, ТШИ-дің нақты ағыны әлемде азайды.
- Kazakh Invest-тің айтуынша, Қазақстанға ТШИ ағынының азаюы шикізат секторындағы ірі инвестициялық жобалардың аяқталуына байланысты (оның үлесіне 2024 жылы ТШИ-дің 38% -ы тиесілі болды). Теңіз кен орнында болашақ кеңейту жобасының белсенді инвестициялық кезеңінің аяқталуы маңызды рөл атқарды.
- Қайта инвестицияланған кірістер көлемі 7,1 млрд. долларға күрт қысқарды Бұл әлемдiк шикiзат рыноктары конъюнктурасының өзгеруiне, жекелеген iрi инвесторлардың пайдасының төмендеуiне немесе шетелдiк компаниялардың пайданы қайта инвестициялаудың орнына акционерлерге дивидендтер төлеу шешiмiне байланысты болуы мүмкiн. Бұл мемлекет ықпал ете алмайтын инвесторлардың жеке құқығы.
Бұл ретте Kazakh Invest ТШИ-ге ғана емес, 2024 жылы $41,2 млрд. асқан негізгі капиталға инвестицияларға да назар аударуды ұсынады. Бұл Орталық Азиядағы ең жақсы көрсеткіш. Компания құрылымдық ілгерілеуді атап өтті: шикізат жобаларына салымдар үлесі төмендейді, ал әртараптандыру мен жаңа инфрақұрылымға инвестициялар өсуде.
- Kazakh Invest ТШИ ағынының азаюы уақытша деп есептейді. Орта мерзімді перспективада өсу күтілуде. 2024 жылы еліміз ірі әлемдік компаниялармен бірқатар жаңа келісімдер жасасты.
Олардың ішінде:
- полиэтилен өндіру зауыты: инвестициялар — $7 млрд, іске қосу — 2029 жылы, қатысушылар — «ҚазМұнайГаз» (40%), Sinopec (30%) және СИБУР (30%);
- CHN Energy компаниясынан көмір химиясы зауыты: инвестициялар — $4 млрд, келісімге қол қойылды;
- East Hope Group қытай компаниясының түсті металдарды терең өңдеуге арналған өнеркәсіптік паркі: инвестициялар — $12 млрд, 10 мыңға дейін жұмыс орнын құру;
- Қашаған кен орнында газ өңдеу зауытының, «КС-14» компрессорлық станциясының, КС-14-Ақтөбе-Қостанай газ құбырларының және Бейнеу-Бозой-Шымкент екінші желісінің құрылысын қоса алғанда, $10 млрд-тан астам сомаға Qazaq Gaz және Катар UCC Holding газ жобалары.
Kazakh Invest 2024 жылы Қазақстан қосылған құны жоғары салаларға — көмір химиясына, мұнай-химияға, астықты терең өңдеуге және мұнай-газ жабдықтарын өндіруге сенім артқанын атап өтті.
Ірі жобалар іске қосылды немесе іске қосылуға дайындалуда:
- Singapore Darwin Biotech — жүгері крахмалы ($150 + млн);
- Dalian Hesheng Holdings — бидайды қайта өңдеу ($1,5 млрд, құрылыс 2025 жылдың екінші тоқсанынан басталады);
- Fufeng Group — жүгері өңдеу ($1 млрд, құрылыс — 2025 жылдың екінші тоқсанынан бастап).
БҰҰ жанындағы Азия мен Тынық мұхитқа арналған Экономикалық және әлеуметтік комиссияның (АТМЭӘК) деректері бойынша Қазақстан жаңа бастамаларға инвестициялар бойынша Солтүстік және Орталық Азияда көшбасшы болып қала береді (2024 жылы $15,7 млрд, жылына + 88%).
«Бұл әсіресе маңызды, себебі әңгіме капиталының негізгі көлемі енді ғана келіп түсетін жаңа бастамаларды іске асыруды бастау туралы болып отыр. Осылайша, ТШИ өсімінің болашағына берік негіз қаланады» делінген жауапта.
Компанияда атап өткендей, бүгінде ТШИ көлемінен олардың құрылымы мен сапасына назар аударылады — өңдеуші өнеркәсіпке, экспортқа және технологияларға басымдық беріледі.
Бұл жұмыс орындарын құрады, қосылған тізбектерді дамытады. Халықаралық брокерлік тобының сарапшысы Арман Бейсембаев та қуаттап отыр. Сарапшының айтуынша, мемлекет басшысының Жолдауда көтерген мәселелері шешімін тапса, халықтың үміті ақталса, инвесторлардың сеніміне қайта кіруге мүмкіндік бар. Мәселен, Ауғанстан – сирек металдарға бай мемлекет. Сондықтан Қытай инвесторлары ауған билігімен келісімге келіп жатыр. Қазақстан Қытай мен Еуропа арасын байланыстырушы көпір болғандықтан, жан-жағымыз, ЕО мен Қытай бізге инвестиция құюға мүдделі» дейді ол.
