Бүгін ҚНДРА қоғамның назарына Банктер туралы заң жобасын ұсынды.
Заң жобасына енген өзгерістерді осыған дейін жаздық. ҚНДРА төрағасы Әбілқасымова Цифрлық технологиялар мен жасанды интеллектті кеңінен енгізу тәуекелдерді бағалаудың дәлдігін арттыруға, кредиттік скорингтерді жетілдіруге, деректерді қорғауды және алаяқтыққа қарсы іс-қимыл тетіктерін күшейтуге жаңа мүмкіндіктер береді.
Мемлекет енді барлығын сауықтыруға мүдделі емес Агенттік төрайымы Мәдина Әбілқасымова түсіндіріп өткендей, мемлекеттік қолдау қаржы жүйесі үшін тәуекелі аз, жүйелік маңызы бар банктер үшін ерекше жағдайлармен ғана шектеледі.
Бұл мемлекеттің банктерді құтқаруға қатысуы барынша азайтылады дегенді білдіреді. Тұрақтандыру үшін негізгі жауапкершілік банктің өзіне және оның акционерлеріне жүктеледі. Мемлекет басшысы 2024 жылғы қыркүйектегі жолдауында: «Бізге экономикалық белсенділікті ынталандырудың және финтех-секторды одан әрі серпінді дамытудың өзекті міндеттеріне жауап беретін банктер туралы жаңа заң қажет. Қолданыстағы заңға 30 жыл болды, ол мүлдем басқа жағдайда қабылданды.
Тәуелсіз қаржыгер Айбар Олжаевтың айтуынша заң жобасы бірінші кезекте қаржы нарығына еніп жатқан ойыншыларға белгілі жеңілдіктер жасау, екіншісі салыққа қатысты норма, дивиденд көп шығарып жатқан банктерді белгілі бір шкаласын енгізу. Үшіншісі, банктердің экономикаға көбірек кредит беруіне мотивация беру. Осы үш негізгі идеология негізінде құрылуы тиіс.
Ал келесі қаржыгер Мұрат Темірхановтың айтуынша, банктер туралы заңға не енгізілуі тиіс, ал заңға тәуелді актілер деңгейінде не жазылуы тиіс екендігі туралы нақты ережелер жеткіліксіз.
«Біздің ойымызша, заң процедуралық мәселелермен толы, олар заңға тәуелді актілерде болуы тиіс. Мысалы, ол жаңа банкті ашу жөніндегі рәсімдік мәселелерді, оның ішінде жаңа банкті ашу үшін қандай құжаттарды ұсыну керектігін, осы құжаттарды қарау мерзімдері қандай екенін, құжаттардың екі тілде болуы керектігі туралы талаптың сипаттамасын және т.б. егжей-тегжейлі сипаттайды. Мұндай тәсілмен Қазақстанда жаңа банк ашудың басты қағидаттары мен талаптары аздап байқалады», — дейді М. Темірханов.
Оның айтуынша, заңның ең маңызды тарауларының бірі — «Банктердің қызметін реттеу» туралы артық және ескірген нормалар көп. Ең алдымен заңда банктерді «реттеу» және «қадағалау» деген екі ұғым арасында айырмашылық жоқ. «Реттеу» термині олардың құрылуы мен қызметін қоса алғанда, қаржы мекемелері жұмыс істейтін ережелерді белгілеуді болжайды. Қадағалау терминi реттелетiн қаржы мекемелерiнiң заңдар мен ережелердi сақтауын қамтамасыз ету мақсатында олардың мониторингi мен тексеруiн қамтиды.
Біздің ойымызша, заңның өте маңызды бабы — «Пруденциалдық нормативтер және сақталуға міндетті өзге де нормалар мен лимиттер» — толық емес және артық нақтылаудың тағы бір мысалы болып табылады. Бұл бапта бастапқыда көбінесе ескірген және 30 жыл ішінде толық емес болған пруденциалдық нормативтердің тізімі келтірілді, өйткені осы кезеңде банктерді пруденциалдық реттеуге қойылатын халықаралық талаптарда көптеген басқа да өте маңызды нормативтер пайда болды.
«Біздің пікірімізше, банктер туралы жаңа заңда барлық рәсімдік және артық нақтыланған ережелерді алып тастау керек. Онда жауапкершіліктің аражігін ажырату және банктердің қызметін реттеу мен қадағалау жөніндегі жалпы ережелер мен қағидаттарды сипаттайтын жоғары деңгейдегі ережелер ғана болуға тиіс. Бұл орайда банктер туралы заңнамаға не енгізу керектігінің дұрыс үлгісін таңдау өте маңызды. Заңның негізіне ЕО-ның банктік реттеу және қадағалау жөніндегі директивалары мен басқа да заңнамаларын пайдалану ұсынылады», — дейді сарапшы.
Үшінші сарапшы Б. Зиябековтың айтуынша, жаңа заң жобасы құрылтайшыларына табыс әкелетін тетіктердің бәрін жауып тастауы тиіс екенін айтады. Оның айтуынша, Қазақстанның банк жүйесінде жасырын аномалия бар, ол банктерге орасан зор табыс әкеледі, бірақ бұл ретте мемлекет пен азаматтарды қосымша табыстан айырады.
Бұл тетіктер жасанды түрде теңгерімсіздік туғызады, сол себепті ел экономикасына жұмыс істеуге тиіс ақша банктер үшін артық пайдаға айналады. «Мемлекеттік ұйымдар мен қарапайым азаматтар өз ақшаларын банктер тыйым салуға немесе шектеуге байланысты пайыздарды есептемейтін ағымдағы шоттарда сақтайды. Банктер осы ақшаны МБҚ-ға қайта орналастырып, жүздеген миллиард табады. Бұл ретте осы қаражаттан пайыз ала алатын мемлекет оларға қол жеткізе алмайды» дейді сарапшы.
Сарапшының айтуынша:
- Бүкіл жүйе банктер тиімділік пен инновациялардың арқасында табыс таба алмайтындай етіп құрылған.
- Олар пайда кредиттер беру немесе инвестициялар тарту есебінен емес, бұл процесті заңды және тиімді ететін реттеуші шарттардың арқасында алады.
«Банктер реттеуші кемшіліктер есебінен гүлденбеуі тиіс. Ел экономикасы бір тарап қана жеңетін ережелер бойынша жұмыс істемеуі тиіс. Бұл еркін нарық туралы емес — бұл біреудің өз ережелері бойынша ойнайтыны туралы және бұл ережелерді қайта қарау қажет», — дейді сарапшы.
Сарапшының айтуынша, заң жобасындағы банктерді құтқаруға мемлекеттің мүдделі болмайды деген бапты терең талдануы керек.
Дағдарыс кезінде мемлекеттің банктерге көмектесуі заңды.
«Банк пен Үкімет арасындағы байланыс нақты тетіктер арқылы нақтылануы керек. Мысалы, банктердің біразы 2009 жылдарғы үкіметтен алған қарыздарын енді қайтарып жатыр. Біз оларды қандай шартпен және қандай пайзыбен алғанын білмейміз. Енді алдағы уақытта барлығы заң шеңберінде жүруі тиіс. Банктердің алған қарызы экономикага өздері алған пайызбен қайтарылуы тиіс» дейді сарапшы.
