Алғаш рет, 2019 жылы Алматы әуе-жайы шетелдіктердің басқаруына берілгенде қоғамдық пікір «неге ?» деген сауалға жауап іздеп бір бұлқынып қалған. Бірақ содан бері бұл жағдай қалыпты құбылысқа дайналып барады.
Былтыр көлік министрі Қазақстанның 20-дан астам әуежайын шетелдік инвесторлардың басқаруына беруге дайын екендеріне жариялады Министр Марат Қарабаев жақында үкімет отырысы аясында өткен баспасөз мәслихатында әуежайларды шетелдіктерге сатуға заң аясында тыйым салынбағанын айтты. Ашық дерекөздерде Қазақстандағы әуежайлардың иелерінің кім екені туралы деректердің басы ашық. Ашық дереккөздердегі ақпарат бойынша бүгінде келесі әуежайлар жеке компаниялардың меншігіне өтіп кетті: Нақтыласақ,
- Алматы халықаралық әуежайы – 100% акциясы Түркияның TAV Airports Holding холдингінің иелігінде.
- Түркістан қаласының жаңа «Әзірет Сұлтан» халықаралық әуежайы — YDA түрік холдингі қолында.
- Нұрсұлтан Назарбаев халықаралық әуежайы (Астана) – БАӘ Terminals Holding компаниясының басқаруына берілген. Онымен арадағы бұрынғы келісімшарттың мерзімі 2025 жылғы 7 қаңтарда аяқталып, елорданың әуе қақпасы уақытша коммуналдық меншікке өтті. Алайда қала әкімдігі сол компаниямен сенімді басқару туралы жаңа келісімді дайындап жатыр деген дерек бар.
Мамырдың басында жQazaq Air әуе компаниясын сатып алған вьетнамдық SOVICO Group Қазақстандағы әуежайлардың бірін басқаруға алады деген ақпаратты Үкімет басшысының орынбасары Серік Жұманғарин пікірін білдірді.
Оның айтуынша, Вьетнам – Оңтүстік-Шығыс Азиядағы ең ірі серіктестеріміздің бірі. «Қазақстан Президентінің Вьетнамға сапары барысында вьетнамдық SOVICO Group біздің ұлттық «Qazaq Air» авиакомпаниясын сатып алды. Жақында олар тағы да келді, мен олармен кездестім. Олар енді әуежайымызды да сатып алу мәселесін қарастырып жатыр, себебі әуе компаниясына базалық әуежай қажет. Бұл компания өте үлкен, қарқынды дамуда. Осы бағытта үлкен жұмыстар жасалмақ», – деп мәлімдеді Үкімет басшысының орынбасары Жұманғарин.
Бұл пікірге де қоғамдық пікірдің көзқарасы оң болмаған
Qazaqstan Ardagerleri қауымдастығының төрағасы Бақытбек Смағұл журналистербен кездескен кезде кез келген елдің басты стратегиялық нысаны екенін, заманауи соғыс тактикасы бойынша қандай да бір елді басып алу үшін жау алдымен оның ірі елді мекендерінің әуежайларын қолға түсіруге тырысатынын айтыпты. Мәжіліс депутаты Мақсат Толықбай Бас прокурордың атына ресми сауал жолдап, Астана әуежайындағы шетелдік инвестордың қиянатына қатысты наразылық ескерткен. Сарапшы Арман Бейсембаевтың айтуынша, мұның саяси астары жоқ, тек субъектілер арасындағы кезекті мәміле. Егер сату туралы әңгіме жүріп жатса, сарапшының айтуынша, шетелдіктер сатып алу туралы ұсыныс жасаған шығар. Бұл ретте экономист та шетелдіктер осындай нысандарды басқарып, Қазақстан жерінде ірі табыс таба алатынын мойындайды. Ал біздің елімізде осындай нысанды иеленіп, дамытқысы келетін ресурстар мен меншік иелері жоқ. Көптеген сарапшылар қызмет көрсетудің жақсарып, әуежайды күрделі жөндеуден өткізуді болжап отыр, бірақ Арман Бейсембаев болса бәрі өзгеріп кетеді деп қиялдау артық екенін айтады, бұл мәміле әуежайдың жағдайына қаншалықты оң әсер ететінін айту әзірге мүмкін емес.
Үкімет басшысы Олжас Бектенов депутаттарға осы стратегиялық нысандарға қатысты қысқаша түсініктеме берді. Оның тұжырымдауынша, белгіленген шаралар шетелдік капиталды тарта отырып, Қазақстанды таяу және алыс шет елдер үшін негізгі транзиттік торап ретінде күшейтуге бағытталған.
«Шетелдік инвестордың – түркиялық TAV Airports қатысуымен Алматы әуежайында 2024 жылы жаңа халықаралық терминал пайдалануға берілді. Оның өткізу қабілетін жылына 14 миллион жолаушыға дейін ұлғайтады. Бұған қоса, YDA түрік холдингі мемлекеттік-жекешелік әріптестік аясында Түркістан қаласында жаңа «Әзірет Сұлтан» халықаралық әуежайын салды. Оған жалпы көлемі 70 млн доллардан астам инвестиция тартылды», – деді Үкімет басшысы.
Қысқасы, премьер-министр қоғамдық пікір, парламент қабырғасында айтылған қарсы пікірлерге қарамастан әуежайларды инвесторларға тапсыру жалғасатынын жариялады. Бұл бізге өңірлік әуежайлардың қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін қажет. «Өз кезегінде инвесторлар алдында бейінді емес қызметтерді кезең-кезеңімен шығара отырып, қызметтің негізгі түрі ретінде авиациялық қызмет көрсетуді жүзеге асыру бойынша міндеттемелер белгіленеді», – деп сендірді Олжас Бектенов.
Мәжіліс депутаты Ерлан Саировтың айтуынша, біздің ел, әлемдік нарықтың бір бөлшегі ретінде жаханданудың әсерінен шет қала алмайды. Ал қазіргі жағдайда шетелдік инвесторлардың елге келуі біз үшін тиімді. Себебі бұл ғасырдағы тартыс инвестиция айналасында жүретінін сарапшылардың бәрі айтып жатыр. Мұндай жағдайда — азаматтық авиация саласындағы мемлекеттік саясат айқын және түсінікті болуы тиіс.
Бізге халықаралық ретінде қандай әуежайлар қажет, өңірлік ретінде қандай, жергілікті ретінде қандай әуежайлар қажет деген нақты талдау мен стратегиялық пайым болуы тиіс. «Бізде мұның бәрі субъектілердің қолына беріледі ғой: әуежайды басқарушылар осы стратегияны өздері жасайды деп есептеледі» — деп атап өтті ол.
Осылайша, Ерлан Сайров атап өткендей, көлік министрлігі тұлғасындағы мемлекет Қазақстан авиациясына инвесторлар тартуды модерлейтін байланыстырушы буын болуы тиіс. Қазақстанның елді мекендерінің арасы бір-бірінен қашық орналасқандықтан, әуежайларды салуға мемлекет мүдделі болуы керек. Ал оны шетелдік инвесторларға басқаруға беру халықаралық тәжірибеде бар құбылыс.
