Ел ішінде ЕДБ-нің заттарды бөліп-төлеу саудасына «бауыр басып қалғандардың » қатарының көбейіп келе жатқанын көріп жүрміз. Халықтың банктер алдындағы несиесінің кемі жарты пайызын бөліп-төлеу саудасының үлесіне қатысты.
Ұлттық банк төрағасының орынбасары Берік Шолпанқұловтың түсіндіруінше, бөліп төлеумен жасалған сауда – тіпті де тегін сыйлық емес екенінін, тіпті тауарды алудың тиімді жолы болып есептелмейтінін айтты. Тауарды бөліп-бөліп алғанда, сіз көбінесе «қолма-қол ақшамен» бірдей емес, көбірек төлейсіз — пайызды соңғы құнға жасырасыз. Сатушылар мен банктер көбінесе нақты артық төлемдерді ашпайды. Мысалы: 100 мың теңге тұратын тоңазытқыш бөліп төлеуге 150 мың теңге кетуі мүмкін. «Қолайлылықтың» салдарынан көбі «қарызға» алады, іс жүзінде артық төлеп несие алады деп ойламайды. Нәтижесінде — жеке борыштар мен қаржылық жүктеме өсуде
ҰБ өкілі, тіпті төлемнің мұндай түрінің қарапайым кредиттен түк те айырмашылығы жоғын ашып айтты.
Тек мұнда банктің пайыздары мен комиссиясы тауардың құнына алдын ала қосып қойылған. Сондықтан Ұлттық банк пен Сауда және интеграция министрлігінің Тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитеті компанияларды бөліп төлеу тетігін «мөлдір» етуге міндеттеу жолдарын қарастырып жатқаны да кеше белгілі болды.
Ұлттық банк басшылығы өкілінің мәліметінше, сатушылар мен банктер клиентінің қанша қаржыны асыра төлейтінін көбіне жасырып, айтпайды. Танымал тұрмыстық техника дүкендерінің желісі бөліп төлеу науқаны қарсаңында үлкен Side by Side тоңазытқыштардың бағасын 50-ден 100 мыңға дейін қымбаттатып жіберген.
Науқан артта қалған соң тоңазытқыш партиясының өтпей қалған бірліктерін 150 мың теңгеге дейін арзандатып сатқан. Яғни, бұл тұста, ақшасын асықпай жинағандар ұтады. Ұлттық банк пен басқа да органдар компаниялардың «пайызсыз бөліп-бөліп төлеу» кезінде қанша артық төлейтініңізді ашық айтуын қалайды. Егер «0% бөліп төлеу» жарнамасын көрсеңіз, қуануға асықпаңыз. Бұл жай ғана әдейі ресімделген несие.
Қаржы сарапшысы Арман Бейсембаев атап өткендей, банктер бөліп-бөліп төлеуді «жан дүниесінің кеңдігі мен жүректің жомарттығынан бұл қадаиға бармайды,
Оның айтуында банктердің көзқарасы бойынша — бұл жеткілікті тиімді және өте пайдалы құрал екені түсінікті. Әрине, бөліп-бөліп төлеу тек бөліп-бөліп төлеу деп аталады. Ол бойынша пайыз мүлде нөлдік емес. «Тауардың бағасында сатушы мен банктің барлық пайыздары мен маржалары тігілген. Іс жүзінде бұл тауардың құны 100 мың емес, одан аз. Шартты түрде бұл тауарды 70, бәлкім, 50 мыңға сатып алуға болар еді. Бірақ бөліп төлеу тетігі бар болғандықтан, сен оны 100 мыңға сатып аласың. Сатып алушы ештеңе төлемейді деген сезім туғыза отырып, сатушы оның ашкөздігіне қысым көрсетіп, бөліп төлеуге «мәжбүрлейді». Адам менің ақылды екенімді сезінеді. Шындығында не өтірік, алдау» дейді сарапшы.
Әрине, бұл сұраныстың төмендеуіне жол бермей, оны ынталандырады. Және сарапшылардың пікірінше, инфляцияға әсер етеді.
Бөліп төлеу құралы да тұтынушының психологиясын бұзады
Сарапшы айтқанындай, тұтынушыны осылай алдау әдепсіздік. Екінші жағынан, бөліп-бөліп төлеуге итермелейтін жасанды жағдайлар жасалады. «Сізде ақша жинау туралы ой пайда болмайды. Ал сен бұл механизмге инемен нашақор ретінде отырсың. Адамдарға ештеңе төлемейтіндей жалған сезім береді. Нәтижесінде Ұлттық банк рұқсат еткеннен де көп пайыз бөліп төлеуде отыр. Меніңше, онда жылдық 86% -ға дейінгі пайыздық мөлшерлеме отыр» дейді Арман Бейсембаев
Жалған бөліп төлеу банктер мен сатушыларға табыс табуға көмектесетінімен қатар, Арман Бейсембаевтың пікірінше, ол шетелдік өндірушілерге өз тауарларын сатуға көмектеседі.
«Біз шетелдік өндірушіні осылайша қаржыландырамыз. Қандай да болмасын бөліп төлеуге берілетін барлық тауарлар — импорттық. Ал жергілікті тұтынушыны біз осылайша қаржыландырмаймыз» дейді сарапшы .
