Тамыз айында Қырғызстаннан авиакеросин импорты 3,5 жыл ішінде ең жоғарғы айлық көрсеткішке жеті, деп хабарлайды DataHub Бірінші кредиттік бюросының телеграм-арнасы Ұлттық статистика бюросының деректеріне сілтеме жасай отырып.
- 2025 жылғы қаңтар-тамызда авиакеросин ресурстарының жалпы көлеміндегі импорт үлесі 27,9% (бір жылда+8,4 п.т.), ал тамызда — рекордтық 42,4% -ға жетті.
- Сегіз айда авиакеросин өндірісі 485 мың тоннаны (жылына -2%) құрады, ал импорт 188 мың тоннаға (+56,8%) дейін өсті.
- Сұраныстың өсуi халықаралық тасымалдардың кеңеюiне, оның iшiнде шетелдiк авиакомпанияларға бесiншi дәрежедегi ауа еркiндiгiн беру есебiнен байланысты. Қазақстандық тасымалдаушылардың (Air Astana, SCAT) қажеттіліктері толығымен жабылады, ал импорттық отынды негізінен шетелдік әуе желілері тұтынады.
- Сонымен қатар, Ресей негізгі жеткізуші бола тұра, мұнай өнімдерінің тапшылығына тап болды.
- Себебі — маусымдық фактор және дронның шабуылы салдарынан МӨЗ-дің зақымдануы.
- Мұндай жағдайда өзiнiң өндiрiсi жоқ Қырғызстан Қазақстанға жинақталған қордан ресей авиакеросинiн қайта сатты.
ЕЭК-тің 2026 жылғы 1 шілдеге дейін ЕАЭО-ға отын импортына баж салығын алып тастау туралы шешімі қосымша фактор болды. Сарапшылардың пікірінше, бұл бастаманы артық көлемді экспорттауға мүдделі Ресей қолдауы мүмкін.
Республикада жергілікті отын импорттық отыннан арзан күйінде қалып отыр, ал авиаотынға арналған шығыстар авиабилет құнының құрылымында 35% -ға дейін құрайды.
Ай сайын көрсеткіш 3,6 есеге өсті Бұл ретте жылды жылға қарай есептеу мүмкін емес — 2024 жылғы тамызда әкелу болған жоқ. Нәтижесінде Қырғызстанның шетелдік авиакеросин жеткізуші ретіндегі маңыздылығы күрт өсті — оның көлемі іс жүзінде ресейліктермен (19,7 мың тонна) теңесті. Ресей Федерациясы дәстүрлі түрде отынның мұндай түрін шетелдік басты сатушы болып табылады, ал Қырғызстан оны уақыт өткен сайын отандық нарыққа жібереді. Мысалы, 2024 жылдың тамызынан 2025 жылдың наурызына дейін — сегіз ай қатарынан — одан импорт мүлдем болмады. Бұл ретте ресейлік жеткізілімдердің тұрақтылығы ресми түрде бекітілді — Қазақстан жыл сайын РФ-мен 300 мың теңгеге дейінгі көлемде авиаотын импорты жоспарын келіседі».
Мұндай келісімдер не үшін қажет?
Соңғы жылдары Қазақстанда өз авиакеросинінің тапшылығы байқалып отыр, ол күшейе түсуде. Ұлттық статистика бюросының ақпаратына сәйкес, қаңтар-тамызда ресурстардағы импорттың үлесі жыл ішінде 8,4 пайыздық тармаққа ұлғайып, 27,9% -ды құрады. Жеке алынған тамызға келетін болсақ, оның қорытындысы бойынша импортқа тәуелділік одан да жоғары деңгейде қалыптасады — 42,4% (г/г+29,2 п.т.).
Үкіметтің мәлімдеуінше, өз авиакеросинінің тапшылығы сұраныстың өсуімен байланысты, оны отандық өндіріс жаба алмайды — қуат жетіспейді.
Мәселен, қаңтар-тамызда авиакеросин өндірісі 485 мың теңгеге сәйкес келді, г/г 2% -ға төмендеді, ал импорт — 188 мың теңге, г/г 56,8% -ға өсті, деп ресми статистикалық деректер көрсетеді.
Авиакеросинге сұраныс бiрнеше себептермен өсуде, олардың арасында — шетелдiк авиакомпанияларға ауа еркiндiгiнiң бесiншi дәрежесiн беру, бұл оларға Қазақстан мен үшiншi елдер арасында тасымалдауды жүзеге асыруға мүмкiндiк бередi. Биліктің мәлімдемелерінен де жергілікті авиатасымалдаушылардың (Air Astana, SCAT) қажеттіліктері толығымен жабылатыны көрінеді.
Импортталатын отынды негізінен шетелдік авиакомпаниялар тұтынады. Демек, РФ-ны дәл солар қамтамасыз етеді. Ал қазір Ресейдің өзі ішкі нарықтағы мұнай өнімдерінің тапшылығына тап болып отыр, ол жинақталған қалдықтармен жабылады. Отынның жетіспеушілігі маусымдық фактордан басқа (қыркүйек-қазан айларында шиеленісті теңгерім байқалады) украиналық әскерилердің шабуылынан кейін Ресейдің бірқатар мұнай өңдеу зауыттарының істен шығуына байланысты болуы мүмкін екенін кейбір сарапшылар ашық айта бастады.
Олар сондай-ақ 2026 жылғы 1 шілдеге дейін ЕАЭО-ға отын импортына баж салығын алып тастауды Ресей өкілдері лоббилендіргенін жоққа шығармайды. ЕЭК кеңесі 2025 жылғы 30 қыркүйекте осындай шешім туралы жариялады. Оның ресми жарияланған күнінен бастап 10 күнтізбелік күннен кейін күшіне енетіні хабарланды.
Айта кетейік, Ресей Қазақстандағы авиакеросинге деген сұраныстың бір бөлігін ғана жабып қоймай, Қырғызстанның оған деген сұранысын толық қанағаттандырады. Осыны негізге ала отырып, тамыз айында Қырғызстан Қазақстанға ресейлік авиакеросиннің қалған қалдықтарын сатқан деп болжауға болады.
Неліктен өз авиакеросинімен қамтамасыз ету мәселесі маңызды?
Жергілікті отын авиакомпанияларға импорттық отынмен салыстырғанда арзан болады деп есептеледі. Көлік министрлігінің мәліметінше, авиабилеттің өзіндік құны құрылымында авиаотынға жұмсалатын шығыстардың үлесі 35% -ды құрайды.
Бұған дейін баж 5% -ды құраған болатын, бұл ЕАЭО аумағынан тыс елдерден жеткізуді шектеді. Енді Қазақстан отынды Қытай, Түркия және Үндістаннан сатып ала алады. ЕЭК сауда министрі Андрей Слепнев атап өткендей, шара сұраныстың маусымдық өсуі кезеңінде нарықты тұрақтандыруға бағытталған.
Керосинді Ресейден тоннасына $800-ден сатып алсақ, енді Қытай шамамен $700 ұсынады
Вице-премьер Серік Жұманғариннің айтуынша, авиаотын тапшылығы сақталып отыр — елге жылына 1,2 млн тонна қажет, оның 233 мың тоннасы импортпен жабылады.
Қазақстанда авиаотын өндіретін үш зауыт бар — Атырау, Павлодар және Шымкент. Жаңғыртудан кейін олар жылына 744 мың тонна шығарады, бірақ транзиттік тасымалдау үшін тағы да 300 мың тонна қажет.
Баж салығын алып тастағанға дейін Қазақстан керосинді Ресейден тоннасына $800-ден сатып алса, енді Қытай шамамен $700 ұсынады. Бұл импортты тиімдірек етеді.
ҚРҚА мәліметінше, әуежайлар кірісінің 80% -ы отын сатуға тиесілі. Егер делдалдарды алып тастасақ, бағаны төмендетуге болады, бірақ әуежайлардың өздері табыстың негізгі бөлігінен айрылуы мүмкін. Бұл ретте отын авиабилет құнының 35% -ын құрайды және оның қымбаттауы ұшу бағасына тікелей әсер етеді.
