Сарапшылар ғана емес, ресми билік те мемлекеттік борышқа қызмет көрсету шығындарының күрт өсуіне назар аударды. Олар мемлекеттік борышқа қызмет көрсетуге арналған шығыстардың өсу қарқынына алаңдаушылық білдіріп, бұл шығыстар сыни белгіге жақындауы және мемлекеттің төлем қабілеттілігі тәуекелін арттыруы мүмкін екенін ескертіп жатыр .
Үкiметтiк борышқа қызмет көрсетуге арналған шығыстар қарқынды өсуде және Қазақстан бюджетiнiң iрi баптарының бiрiне айналуда
«2026 жылы барлық мемлекеттік шығыстардың 12% -ы — бұл 3,5 трлн теңге — тек несиелер бойынша пайыздар мен міндеттемелерді төлеуге жұмсалады», деп мәлімдеді сенатор Сұлтанбек Мәкежанов.
- 2028 жылға қарай Қаржы министрлігінің есебі бойынша сома 4,5 трлн теңгеге дейін ұлғаяды, бұл бюджеттің 15% -ға жуығын құрайды.
Сенатор ескертеді:
- бұл траекториялар мемлекет белгілеген ковенантты бұзуға — 2030 жылға қарай борышқа қызмет көрсетуге жұмсалатын шығыстардың үлесін 10% -дан аспайтын мөлшерде шектеуге қауіп төндіреді.
Премьер-министр не дейді
Олжас Бектенов Қазақстанның мемлекеттік борышы ЖІӨ-ге қатысты 23,6% құрайтынын және халықаралық рейтингтік агенттіктер оны төмен деп бағалайтынын атап өтті.
Бұл ретте Премьер қарыз алу салынған қаражатты қайтарып, экономикалық тиімділікті қамтамасыз ете алатын коммерциялық өтелетін жобаларға ғана бағытталатынын атап өтті. Мысалы — 2024 жылы бюджетке 48 млрд теңге, ал 2025 жылдың 10 айында 72 млрд теңге әкелген ақылы автомобиль жолдары.
Бектенов сондай-ақ бюджеттің базалық шығыстарының 15% -дан 12% -ға дейін қысқарғаны туралы хабарлады және бүгінде бюджеттің барлық шығыстарының 60% -ын құрайтын әлеуметтік міндеттемелердің көлемін қайта қарау қажеттігі туралы мәлімдеді, қолдау тек объективті түрде жұмыс істей алмайтындар үшін ғана атаулы болатынын атап өтті.
Сарапшылардың атап өтуінше, борыштық қызмет көрсетудің өсуі:
• инфрақұрылымдық жобалар,
• бизнесті қолдау,
• әлеуметтік бағдарламалар,
• экономиканы жаңғырту.
Үрдіс сақталған жағдайда борышқа қызмет көрсетуге арналған шығыстар қаржылық тәуекелдерді күшейте отырып, салық кірістерінен жылдам өсетін болады.
Бұдан әрі не болады
Парламентте Үкіметтен қарыз жүктемесін азайту және бюджет шығыстарын тексеру бойынша жоспар күтілуде, оның ішінде қарыз есебінен қаржыландырылатын жобалардың тиімділігін бағалау.
Сарапшылардың бағалауынша, бұл әлсіз бюджеттік тәртіптің, мемлекеттік тәбеттің кеңеюі мен өте жоғары базалық мөлшерлеменің үйлесімін көрсетеді.
Қаржы сарапшысы Андрей Чеботарев Қазақстан жыл сайын 2,5 трлн теңгеге жуық қарыз бойынша пайыздарды төлеуге кететін жағдайға келді.
«Бюджеттік инвестициялардың үстемдігінің өсуі қосымша факторға айналуда. Қысқа көкжиекте бұл экономиканың орнықтылығын қолдайды, алайда ұзақ мерзімді перспективада жеке сектордың әлеуетін төмендетеді және мемлекеттік инъекцияларға тәуелділікті күшейтеді. Несиелік импульс болмаған жағдайда кәсіпорындар кеңеюге бейім болмайды, ал экономика — бюджеттің бұрынғы шығын қарқынын сақтау қабілетіне тәуелділігі арта түседі» дейді қаржы талдаушысы.
Сарапшының пікірінше, осылайша әрбір жаңа бюджеттік шара маневр жасау үшін кеңістікті одан әрі тарылтатын үлгі қалыптасады. Жоғары мөлшерлемелер, қымбат қарыздар мен мемлекеттік инвестицияларға сүйенген экономика біртіндеп борыштық және инвестициялық лабиринттен шығу қиындап бара жатқан жағдайға тап болады.
