Сарапшылар КТК-ға жасалған шабуыл Қазақстанның экспорттық инфрақұрылымының қаншалықты әлсіз екенін тағы да ескертіп жатыр.
Біз бұл бағытты әртараптандырып үлгере алмадық.
Соңғы 11 жылда мұнай экспортындағы КТК үлесі 40%-дан 80%-ға ұлғайды: Мұнай сарапшысы Абзал
Нарымбетовтың айтуынша:
- 2013 жылы – 40%
- 2016 жылы – 66%
- 2019 жылы – 76%
- 2021 жылы – 81%
- 2024 жылы – 80%
Яғни, КТК қазір мұнай өндіру өсімінің де, экспорттан түсетін валюталық кірістің де негізгі, іс жүзінде монополиялық дәлізіне айналып отыр», дейді.
Оның айтуынша, бізге қазір жүйелі ұзақмерзімді бағдарлама мына міндетті қамту керек
- Каспий арқылы логистиканы кеңейту;
- Баку-Тбилиси-Джейхан арқылы орнықты дәліз қалыптастыру;
- Шығыс бағытты күшейту;
- Гибридті танкерлік-құбыр желісі моделін жасау.
Сарапшы Төлеутай Рахымбеков балама маршруттарды қалыптастыру бойынша Қазақстан ештеңе істемеді деген пікірге келіспейді. Атасу-Алашаңқай маршрутына үлкен сенім артылды. Ұзындығы 1 000 шақырым болатын бұл мұнай құбырын салу 2004 жылы қыркүйекте басталып, 2008 жылы аяқталды. Жобалық қуаты – жылына 20 млн тонна. Бірақ бұл құбыр толық күшінде жұмыс істеген жоқ.
Жоғарыда көрсетілген цифрдан белгілі, 2024 жылы құбыр арқылы небәрі 1,2 млн тонна мұнай жіберілген, бұл – бүкіл қуаттың 6%-ы», дейді.
Телеграмдағы Energy Monitor каналының авторы, сарапшы Нұрлан Жұмағұловтың айтуынша, Қазақстан КТК арқылы жыл сайын 55 млн тоннаға жуық мұнай тасымалдап, 30 млрд доллар табыс түсіріп отыр.
Оның айтуынша, мұнайды Баку бағытына қосымша экспорттау маршрутын қарастыратын, құрамында 8 компания бар жұмыс тобының құрылғанына да бір жыл болды.
«Алайда қазір акционерлер бұл бағытты тек зерттеу деңгейінде ғана қарап отыр. Тіпті оң шешім қабылданған күннің өзінде, жаңа маршрут КТК-ның орнын толық алмастыра алмайды: КТК-ның өткізу қуаты 70 млн тонна болса, жаңа бағыттың әлеуеті – шамамен 20 млн тонна көлемінде ғана.Акционерлер бұл мәселені де Қарашығанақ газ өңдеу зауыты жобасы секілді ұзаққа созатынына сенімдімін.Сондықтан Каспий құбыр консорциумының (КТК) тұрақты жұмысы еліміз үшін аса маңызды, әрі Сыртқы істер министрлігінің КТК-ға жасалған шабуылға жедел реакция білдіруі – орынды қадам», дейді сарапшы.
Мұнай сарапшысы Олжас Байділдинов КҚК-ға соққы беру жалғасуы мүмкін, ал ол арқылы мұнай тасымалдау мүлдем тоқтатылуы мүмкін екенін айтты. Жұмысы тоқтап қалған ВПУ-2 (айлақтық қондырғы), танкерлерді жағалаудан алыс жерде танкердің қайраңға қону қаупінсіз және нашар ауа райында мұнаймен тиеуге мүмкіндік беретін.
«Оны қайта іске қосу процесі те күрделі, тіпті 2-3 ай керек. Қазақстаннан мұнай экспортының жалпы төмендеуі шамамен КҚК қуатының 20% -ын құрайды және кем дегенде бірінші жартыжылдықтың соңына, тіпті одан да ұзақ созылуы мүмкін, — деп мәлімдеді сарапшы.
КҚК-ның ағымдағы қуаты — жылына 67 млн тонна мұнай.
Сарапшының пайымдауынша біздің жақтың шығыны, шамамен 500 млн доллар. құрайды. Бұл соманың шамамен 30% ($150 млн)бюджетке, Ұлттық қорға кететін.
«Егер желтоқсан мен бірінші жартыжылдықтар осы қиындықтарға созылады деп болжайтын болсақ, бұл шығынды қалпына келтіруді есептемегенде, кем дегенде $3,5 млрд, ал Қазақстан бюджеті үшін бұл шамамен $1-1,5 млрд шығын», — деп есептейді Байділдинов.
Мұнай экспортының өзге баламалы бағыттары
- Баку-Тбилиси-Жейхан (БТҚ) бағыты логистика бойынша КҚК-ға қарағанда үш есе қымбат.
- КҚК арқылы мұнай жеткізу барреліне $5, ал Баку арқылы $15 тұрады.
«Бұл тиімді емес. ВПУ-2 істен шығуынан өндірістің бұрынғы деңгейін қалпына келтіру үшін өндірісті азайтуға тура келеді», деп есептейді Байділдинов.
Сарапшының пайымдауынша, КҚК бойынша жаңа соққылар болуы мүмкін. «КҚК арқылы мұнай тасымалдау біраз уақыттан кейін толығымен тоқтатылуы мүмкін», — деп түйіндеді сарапшы.
