Сарапшылар ертегілерде айтылатын Фея сыйқыршы біраз уақытқа дейін теңге туралы болжамдардың кейіпкеріне айналуы мүмкін екенін айтып жатыр. Сарапшылардың бірі теңгенің қазіргі бағамына Ұлттық банктің несиелендіруді шектеу туралы болжамдары себеп болды десе, енді бірі шетелдік инвесторлар екенін айтып жатыр. Базалық мөлшерлеменің қазіргі деңгейі теңгенің инвестициялық сипатын көтеріп, шетелдік инвесторларға жол ашты.
Доллардың тенгемен есептегендегі курсы 500 тенгеге дейін төмендеп кеткен кезде BEER JP Morgan моделіне сәйкес қазіргі бағам 5,9% -ға жете бағаланбағана айтылды.
Демек теңгенің нарықтық құнын біз білмейміз.
Бағамды маусымдық фактор және стерильдеудің жаңа тетігі қолдап тұр
ҰБ резервтерден долларды жергілікті өндірушілерден алтын сатып алу көлеміне айнала сатады.
Қаржы сарапшылары монетарлық бекіністі инфляцияның алдын алатын тежеуішке балаған болатын. Қазіргі сәт логикасы дивергенцияға негізделеді. Ұлттық банк артық өтімділікті сіңіру үшін банктер үшін резервтік талаптарды арттыра отырып, шарттарды қатайтуда.
Бұл өте маңызды, себебі инфляциялық күтулер жоғары болып қалып отыр. ХВҚ-ның жаңартылған деректеріне сәйкес, Қазақстанда инфляция әзірге сыр берер емес, 2025 жылдың соңына қарай шамамен 13% және 2026 жылы ол 11 пайызға түседі деген болжам бар. Ағымдағы 18% ставка нақты кірістілік бойынша беріктіктің едәуір қорын береді, ал болашақта инфляцияның баяулауы (ХВҚ орта мерзімді перспективада 5% -ға дейін күтеді) облигациялар денесінің жоғары бағалануына алып келеді.
Инвестициялық кейс бюджет саясатындағы іргелі өзгерістермен бекітіледі. Үкімет 2026 жылы бюджет тапшылығын ЖІӨ-нің 1,4% -ға дейін қысқартуды жоспарлап, қатаң үнемдеуге көшу туралы мәлімдейді. Halyk Finance сарапшыларының пікірінше, теңгенің кенеттен нығаюында ешқандай сиқыр жоқ. Қаржыгерлердің көзқарасы бойынша, бұл алаңдатарлық үрдіс, себебі мұндай операциялар бағамды болжауға келмейтін тәуекелдерді тудырады. «Шетелдік инвесторлар қысқа мерзімді кезеңде теңгенің долларға қатысты бағамы тұрақты болады немесе тіпті нығаяды деп күтеді. Олар ақшаны қысқа мерзімге төмен мөлшерлемемен доллармен қарызға алады, оны Қазақстанда теңгеге айырбастайды және пайыздық кірістілігі жоғары ҚР мемлекеттік бағалы қағаздарын сатып алады. Содан кейін, несие бойынша мерзім доллармен келгенде, олар МБҚ-ны сатады және теңгені долларға қайта айырбастайды, осылайша пайыздық мөлшерлемелердегі айырмашылықтан табыс табады» дейді Halyk Finance.
Мұндай операциялар үшін экономистерде арнайы термин бар: кэрри-трейд. Сарапшылардың пікірінше, қазан айынан бастап кэрри-трейд шетелдік алыпсатарлар үшін тиімді болды. Бірақ осы инвесторлардың барлығы бір сәтте Қазақстанның құнды қағаздарын сатуға шешім қабылдаса, карета асқабаққа айналып, теңге бағамы қайтадан құлдырайды.
Ұлттық банктың ұстанымы басқаны айтады.
Реттеуші валюта нарығында алыпсатарлық белгілерін көріп отырған жоқ және шетелдік инвесторлар теңге активтеріне шынайы әрі ұзақ уақыт бойы кіріп отырады деп есептейді.
Ұлттық банктің пікірінше, бағамның нығаюы экономикалық саясат сапасының жақсаруын, макроортаның болжамдылығының артуын және жаһандық инвесторлар тарапынан сенімнің артуын көрсетеді. «Қазір теңгелік құралдардың құны көтерілді. Инвестициялық қоғамдастық Ұлттық банк пен үкімет инфляцияны жеңу міндетінде біртұтас екенін көріп отыр, — деді Ұлттық банк басшысы Тимур Сүлейменов қараша айының соңында базалық мөлшерлеме бойынша өткен брифингте.
Экономист Арман Бейсембаевтың айтуынша, теңгенің қазіргі нығаюы институционалдық тұрғыдан негізделмеген. Қазақстан экономикасында мұндай бағамды негіздей алатын елеулі өзгерістер болған жоқ. Егер мұнай бағасы 120 доллар болса, әңгіме басқаша болар еді. Қазір мұндай деңгейде күшейіп кетуіне себеп жоқ», дейді Арман Бейсембаев.
Сарапшылар теңге қазір уақытша ұстанымның жетегінде отырын ашық айта бастады.
Кэрри-трейд деп аталатындар инвесторлардың базалық мөлшерлемелер арасындағы айырмадан тез ақша табуға ұмтылатындығына негізделеді. Қазақстанда ол қазір 18%, ал АҚШ Федералдық резервтік жүйесі қазан айының соңында өз мөлшерлемесін 4% -ға дейін төмендетті. Яғни доллардағы инвестициялар азырақ пайда әкеле бастады, ал теңгедегі инвестициялар — одан да көп. — Ұлттық банк пайыздық мөлшерлемені кем дегенде 2026 жылдың бірінші жартысында ұзақ ұстайтынын және оны төмендетпейтінін анық айтты. Оның үстіне, реттеуші мөлшерлемені төмендету туралы сөз де жоқ екенін баса айтты. Бұл жөнінде Ұлттық банкте ешқандай пікірталас жоқ. Нақты ставка — номиналды минус инфляция — қазір оң аймақта». деп түсіндірді Арман Бейсембаев.
Арман Бейсембаевтың айтуынша, доллардың «нағыз» бағамын анықтау өте оңай: келесі жылға қойылған бюджеттік параметрлерге қарау керек. Ал 2026 жылға арналған бюджет бір доллар үшін 540 теңге бағамына сүйене отырып өзгерген.
Бұл дегеніңіз бағам жылына орта есеппен 540 шамасында болуы керек. Бұл математикалық тұрғыдан нақты мағынасы емес, бірақ бюджетті соған негіздей отырып қалыптастырады. Бағамның ағымдағы нығаюы шын мәнінде қазір бюджетке қатты зиян келтіреді.
Бюджетке әр доллардан 40 теңгеден кем түседі
Демек, бір жерде бірдеңе жетіспейді де, Ұлттық қордан ол ақшаны сүйретіп немесе қосымша қарызға алу керек болады. Бюджеттің бірігуі үшін бағамды түзетіп, бюджеттік параметрлерге қайтаруға тура келеді, — деді экономист. Сарапшының айтуынша, теңгенің нақты тепе-теңдік бағамы — бір доллар үшін 520-дан 550-ге дейін. Алдын ала бағалаулар бойынша, шамамен осы белгілерге ол келесі жылдың екінші тоқсанына жақынырақ оралады, ол кезде «ыстық ақша» қазақстандық нарықтан біртіндеп кете бастайды.
