Henley & Partners компаниясынан 2025 жылғы «Risk & Resilience» (Инвестициялық тәуекелдер мен тұрақтылық индексі) есебі Қазақстанның жоғары макрофинансалық орнықтылығына назар аударыпты.
Салыстырсақ, бұл ретте біздің елдің Швейцария/Канада деңгейінде тұрғаны инвестициялық сипатына әсер етіп тұр. Осы комбинацияның арқасында біздің ел перспективалы елдердің қатарында тұр.
Шолудағы біз маңызды сәттер Қазақстан Катар және Кипр сияқты елдермен қатар жоғары тұрақтылықты көрсетті, ал валюталық тұрақтылық бойынша Швейцария және Канадамен салыстырылады. Тәуекелдер мен мүмкіндіктердің үйлесімі макрофинансалық тұрақтылықты жоғары құрылымдық тәуекелдер аймағымен үйлестіреді,
- Инвестициялық әлеует: Бұл теңгерім Қазақстанға қорғалған және перспективалы нарықтарды іздеп жүрген инвесторлардың назарын аударуға мүмкіндік береді.
- Индекстің мақсаты: Индекс елдердің неғұрлым бәсекеге қабілетті және тұрақты экономиканы анықтай отырып, капиталды сақтау және ұзақ мерзімді құндылық жасау қабілетін бағалау үшін құрылған.
- Осылайша, есеп «төмен тәуекел және жоғары тұрақтылық» — бұл бір нәрсе емес екенін және Қазақстан инвесторлар үшін осы факторлардың қызықты үйлесімін көрсетіп отырғанын атап көрсетеді.
Қазақстанның күші мен әлсіздігі неде
- Бұл High Risk, High Resilience (рейтингтің жабық бөлігінде бар), яғни Ресеймен, Түркиямен, Таиландпен, Вьетнаммен қатар «Жоғары тәуекел, Жоғары орнықтылық» деп аталатын тізімге енген әлемнің санаулы елдерінің бірі.
- Бұл күшті жағымсыз факторлары бар елдер, мысалы, жоғары инфляция және валютаның құбылмалылығы — күшті жағымды факторлармен, мысалы, төмен мемлекеттік борышпен және профицитті бюджетпен өтеледі.
- Қазақстан жағдайында оның экономикасы сауатты фискалдық саясат (ЖІӨ-ге қатысты ең үздік 20 елдің қатарына), әлеуметтік прогресс (медицина мен білімге қолжетімділік) және теңгенің тұрақты бағамы үшін ең жоғары балл алды.
- Қазақстанның ең төменгі баллдары — реттеуші және құқықтық тәуекелдерді бағалауда (Қытайға қарағанда төмен, бірақ Моңғолияға қарағанда жоғары), инфляция (әлемдегі ең төменгі топ-200) және технологиялар мен инновацияларды әлсіз енгізу (әлемде 120-орын).
- Соңғы үкім, рейтингке сәйкес, Қазақстанды қалыпты инвестициялық әлеуеті бар ел (Cautious Potential) ретінде айқындайды. Азия елдерінің ішінде ол Өзбекстан, Тәжікстан және Түрікменстаннан үлкен айырмашылықпен озып, 11-орынды иеленеді.
- Егер Қазақстанға шетелдік инвестордың көзімен қарайтын болсақ, онда аталған факторлардан басқа, оның саяси тұрақтылығы (Марокко және Сауд Арабиясымен қатар), негізгі капиталға салынатын салымдардың жоғары үлесі (Чехия мен Эстониядағыдан жоғары) және салауатты төлем балансы (АҚШ-қа қарағанда жақсы) тартады.
- Дегенмен, жоғары тәуекелдер де алаңдатады, бұл ретте Қазақстан мүлдем бірегей емес. Соңғы жылдардағы инфляция — Украина мен Ангола деңгейінде, ал экономиканың күрделілігі (шикізаттық емес салалардың үлесі) Бразилия мен Индонезиядағыдан төмен күйінде қалып отыр.
- Осының бәрі Қазақстанның біздің портфельдерімізде неге бар екенін түсіндіреді: бұл өңірдің ең перспективалы нарықтарының бірі. Бірақ ол кез келген табыстылықты жоққа шығаратын елеусіз тәсілді талап етеді. Біз қазақстандық қағаздарды қатаң түрде қалыпты мөлшерде сақтаймыз. Мұндай тәсіл — ұзақ мерзімді табыстың кілті.
Мұның алдында Ұлттық экономика министрлігі негізгі капиталға инвестициялар тарту жоспарын жариялап, инвестициялар тарту моделін жаңарттты. Үкіметтің басты мақсаты – 2029 жылға қарай елдегі ІЖӨ-ні екі есе арттырып, инвестицияны 450 млрд долларға көтеру.
Сарапшылардың сөзінше:
- Бұл бағыт Сингапурда, Оңтүстік Кореяда, Тайваньда, Түркияда нәтижесін берді, 1960-1990 жылдардағы жапондық тәжірибеде қолданды.
Ұлттық экономика вице-министрі Арман Қасеновтың айтуынша, әңгіме мемлекет бизнесті сүйемелдейтін модельден салалар мен жобаларды ұйымдастыруға және құруға белсенді қатысу моделіне көшу туралы болып отыр. «Біз Жапонияның, Оңтүстік Кореяның, Сингапурдың тәжірибесін зерттедік, Олар мемлекеттің алдағы 5-10 жылға өсу нүктелері мен стратегиялық бағыттарын анықтауға қатысуының арқасында рекордтық өсім қарқынына қол жеткізді», дейді Арман Қасенов.
Соңғы уақытқа дейін экономикада проактивті саясатты енгізуге талпыныстардың бәрі экономист-либералдардың қарсылығына ұшырады
Олар бұл тәжірибені «мемлекет — нашар менеджер» және оның рөлі — «түнгі күзетші» деген ұстанымға теңеді.Осыдан жыл бұрын мемлекет басшысы Жолдауында үкіметтің экономикалық блогын қатаң сынаған болатын. Сарапшылар бұл жолы да ҰЭМ-нің инвестициялық саясаттағы бастамасы бұрынғыларының кебін қайталап қалуы мүмкін екенін айтып жатыр. Басты себептер қатарында жаңа экономикалық бағыт пен инвестициялық саясатты ілгерілетуде саяси қолдаудың тапшылығы, кадрлардың жетіспеушілігі айтылып жатыр. Сарапшылардың айтуынша, кез келген озық тәжірибені ескі парадигманың шекпеніне жасырып қою мүмкін емес.
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында Қазақстандағы Агробанкті басқарған Бейсенбай Зиябеков КСРО-дағы кадр саясатының басты жетістігі кадр саясатында ротацияға басымдық берілгенін айтады. Совхоз-колхоздарда сыннан откен кадрлардың аудан, облыс көлеміне жылжуы қалыпты құбылыс болған. «Қазір баспасөз идеология. Баспасөздің тізгінін ұстап отырғандардың міндеті ауыр. Бірақ тіпті мемлекеттік идеологияның саясатын жүргізіп отырған газеттердің бірінші басшыларын идеология менеджерлері деп айта алмаймыз», дейді ол.
Астанаға аймаққа көз салып қоятын кез келді
Бұл мәселе көптеген елдер үшін де әрқашан өзекті. Тәуелсіздік жылдары біз дамыған экономика дәуірінде ғана жұмыс істей алатын басқарушылардың орасан зор тобын өсірдік. Қысыммен жұмыс істеп, тіпті көрініп тұрғандай ұтылған жағдайда да пайда көре алатын дағдарыс-менеджерлер әлдеқайда аз. Қазақстанда шенеуніктің бизнесменден байығанын әлі де байқауға болады. Адамдар қажетті білімі мен бейінді білімі болмаса да, мемлекеттік Бізде ЖЭО-ны заңгердің басқаратыны, кезінде Денсаулық сақтау министрлігін қаржыгердің басқарғаны, ал қалалық су арнасын зоотехник басқарғаны, тіпті қызметінен босап қалған әкім немесе министрдің шетелдердің біріне Елші болып кететіні қазір де қалыпты жағдай.
Бюджет қаражатына тәуелді аймақтардың проблемасын шешетін менеджер әкімдер, қаржы-экономика министрлігінің басына дағдарыс менеджерлері керек
«Үкіметтегі жаңа тағайындаулар кезінде таңдаудың тұйық шеңберге қамалып қала беретінін байқап жүрміз. Мұндай құбылыстар дамыған елдердің тәжірибесінде аз кездеседі. Алдағы уақытта кадрлық шешімдерде аймақтардағы мамандардың әлеуетіне назар аударган дұрыс. Ақорданың терезесі аймақтардың мамандардың өсу мүмкіндігінің жолын байлап қоймауы керек» дейді Б. Зиябеков.
