Отбасы банкі басқармасының төрайымы Ләззат Ибрагимова исламдық ипотеканы іске қосу мәселесін оның қаржылық құрылымымен түсіндірді. «Соңғы екі аптада әлеуметтік желілерде жас әйелдер Отбасына ислам ипотекасын беруді сұрап отырған челлендж жүріп жатыр. Біз оны 2026 жылы іске асыра бастаймыз деп бірнеше рет уәде бердік. Мәжілісте қаралған банктер және банк қызметі туралы заңда біздің банкке осындай мүмкіндік беретін норма болған. Бірақ, өкінішке қарай, шығу кезінде бұл норма жоғалып кетті. Біз қазір сенатқа жүгінуді жоспарлап отырмыз», деді ол.
Сарапшылардың пікірінше, негізгі кемшіліктер:
- Жоғары бастапқы жарна: Айтарлықтай бастапқы жарна талап етіледі, әдетте шамамен 30%, бұл қолжетімділікті қиындатады.
- Әкімшілік шығыстар: Клиент үшін әрдайым ашық емес қосымша комиссиялар мен шығыстар туындауы мүмкін.
- Тұрғын үйдің көтеріңкі құны: Банк пайыздың орнына өз пайдасын объектінің бағасына салады, бұл соңғы құнды дәстүрлі ипотекаға қарағанда жоғары ете алады және әрдайым «пайызсыздық» қағидатына сәйкес келмейді.
- Шектеулі ұсыныс: Дамуға қарамастан, нарық әлі толы емес, ал Отбасы Банк іске қосуды жоспарлап отырғанымен, шариғат бойынша жұмыс істейтін банктердің саны аз.
- Принциптерді толық орындамау: Кейбір сарапшылар ұсынылған қазақстандық модельдер исламдық банкингтің барлық іргелі принциптерін үнемі қатаң сақтамайтынын, бұл мамандардың сұрақтарын туындататынын атап өтті.
Негізгі артықшылықтары:
- Өсімпаздықтың болмауы (риба): Банк пайыздың орнына исламдық қағидаттарға сәйкес келетін үстеме бағамен сату немесе жалға беру арқылы пайда алады.
- Ашықтық: Тұрғын үйдің барлық шарттары мен түпкілікті құны алдын ала келісілген, жасырын төлемдер мен комиссиялар жоқ.
- Түрлі тетіктер (таңдау үшін):
- Мурабаха (үстеме бағамен сату): Банк тұрғын үй сатып алады және оны сізге сіз бөліп төлейтін белгіленген үстеме бағамен сатады.
- Иджара (сатып алу құқығымен жалға алу): Сіз объектіні сатып алғанша біртіндеп азайып бара жатқан жалдау ақысын төлей отырып, банктен тұрғын үйді жалға аласыз.
- Мушарака (бірлесіп иелену): Банк пен клиент тұрғын үйді бірлесіп иеленеді, клиент біртіндеп банк үлесін сатып алады, ал жалдау төлемдері төмендейді.
- Этика: Ислам нормаларын ұстанатындар үшін мінсіз нұсқа, өйткені бұл дінде тыйым салынған операцияларсыз тұрғын үй алудың әдепті тәсілі.
Маңызды нюанс:
- Ислам ипотекасында меншік құқығы банкке, содан кейін сізге ауысады немесе сіз бірден иеленетін дәстүрлі ипотекадан айырмашылығы бар.
Бұған дейін шариғаттық кеңесші және аудитор (CSAA AAOIFI) Әділбек Рысқұлов исламдық ипотека әзірге нарықта бәсекеге қабілеттілігі жеткіліксіз екенін атап өткен болатын.
«Әлемдік тәжірибеде бұл өнім сатып алу-сату шарты немесе жалға алу шарты арқылы сатылады. Қалай болғанда да банк пәтер немесе үй сатып алуы керек. Сатып алу Қазақстанда өзіңе тіркеп, меншік иесі болуды, барлық рәсімдерден өтуді білдіреді. Бізде жеке тұлғалар үшін жылжымайтын мүліктің кадастрлық құнының 0,1%, ал заңды тұлғалар үшін теңгерімдік құнының 1,5% ставкасы бар. Бұл екі түрлі төлем. Мөлшерлеменің өзі айырмашылықтан 15 есе артық. Егер банк осындай жылжымайтын мүліктің меншік иесі болып, оны өз клиентіне жалға берсе, банк бұл шығындарды қандай да бір өтеуі тиіс. Бұл ислам ипотекасы бойынша төлем дәстүрлі өнімге қарағанда бірнеше есе жоғары болатынын білдіреді. Бұл бәсекеге қабілетсіз», деп түсіндірді ол.
