Осы аптада журналистермен кездескен ҰБ төрағасы инфляцияның беті қайтып келе жатқанын айтты. Қарашаның қорытындысы бойынша жылдық инфляция төмендеп, 12,4 пайыз деңгейінде тұрақтады.
Тимур Сүлейменов инфляцияға азық-түлік тауарлары бағасының өсуі қатты әсер етіп отырғанын атап өтті. Жылдық көрсеткіш жекелеген азық-түлік өнімдерінің әлемде бағасы жоғарылап кеткенімен және ішкі өндірістің өсіп келе жатқан шығындарымен байланысты 13,4 пайызды құраған.
«Қарашада азық-түлік емес инфляция 11,2 пайыз, ақылы қызметтер инфляциясы 12,3 пайыз болды. 2025 жылғы қазан-қараша айларында жылдық инфляцияның баяулауы үкіметтің әкімшілік шаралары нәтижесінде тұрғын үй-коммуналдық қызметтер (ТКҚ) тарифтерінің төмендегенімен байланысты болды.
Алты жыл ішінде, 2019 жылдың соңынан 2025 жылдың тамызына дейін Қазақстанда азық-түлік өнімдері екі еседен астам қымбаттады. Азық-түліктің жиынтық инфляциясы орташа әлемдік деңгейде 110% 60-70%
OECD (Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы) және Financial Times басылымының деректеріне сәйкес, ЭЫДҰ мен Еуроодақтың барлық елдерінде азық-түлік инфляциясы жалпы инфляциядан асып түсті. Басқаша айтқанда, тамақ басқаларға қарағанда тез қымбаттады — техника, киім-кешек, қызметтер. Бұл бай да, дамушы да экономиканы қамтыған жаһандық құбылыс.
«Мысалы, Мажарстанда, Чехияда және Шығыс Еуропаның басқа елдерінде азық-түлік бағасының өсуі 70% -дан асты, ал базалық инфляция 40% шамасында қалды. Еуроаймақта, Германияда және Италияда — шамамен 30-40%. Ал Қытай мен Швейцария сирек кездесетін ерекшеліктер ретінде ерекшеленеді: онда азық-түлік инфляциясы тұрақты валюталар, тұрақты жеткізу тізбектері және шығындарды бақылау арқасында жалпы инфляциямен тұспа-тұс келді», дейді Мақсат Халық
Ал Қазақстан азық-түлік және базалық бағалар арасында ең үлкен алшақтығы бар елдер арасында болды.
- 2019 жылдан 2021 жылға дейін тамаққа инфляция жылына шамамен 8-10% аралығында — еуропалық көрсеткіштер деңгейінде сақталды.
- Бірақ 2022 жылы бағалар шамамен 25% -ға өсіп, он жылдағы рекордтық көрсеткішке айналды.
- 2024 жылы бәсеңдеді.
- 2025 жылдың ортасында азық-түлік инфляциясы тағы да 11-12% -ға дейін жеделдеді.
Қымбасшылықтың шырқау шыңы 2022-2023 жылдары болды
2022-2023 жылдардағы шок
Теңгенің әлсіреуі жағдайды ушықтырып жіберді. Импорттаушылар валюталық тәуекелдерді бағаға салды, көлік қымбаттады, ал ішкі өндіріс тапшылықты өтеуге үлгермеді. Нәтижесінде инфляция барлық жерде сезіле бастады: ет, нан және май бағасынан бастап сүт өнімдері мен көкөністерге дейін.
- 2025 жылдың үшінші тоқсанында қазақстандықтардың шығыстары орта есеппен жан басына шаққанда 324,5 мың теңгені немесе айына 108,2 мың теңгеге жуық теңгені құрады.
- Сонымен қатар, осы кезеңде халықтың табысы бір қазақстандыққа 364,6 мың теңгеге жетті, Ұлттық статистика бюросының деректерінен келіп шығады.
Қоғамдық палата мүшесі және парламентаризмді дамыту қорының басшысы Зәуреш Батталова Қазақстандағы кедейшілік себептері туралы айтып берді. Ол атап өткендей, тұрғын үй саласына қомақты қаржы жұмсалуда, бірақ көпшілікке қолжетімді баспана жоқ.
Қымбат жайлылық
Оның айтуынша, саладағы басты мәселе — бұл ипотека бойынша мөлшерлеменің төмен болуыкерек. Халықтың табысы жалақысы мен шаршы метрдің бағасы арасындағы үлкен алшақтық табыс пен нарық арасындағы үйлесімділіктің жоқ екенін байқайды. Нарық халыққа қалтасындағы қаржының қалыңдығы деңгейімен қарағасы келеді
«Біздің жер қойнауында жеткілікті ресурстарымыз, жалпы мемлекетте жеткілікті әлеуетіміз бар. Ол халықтың өмір сүру сапасын арттыруға бағытталуы тиіс. Ал бұл сапа тұрғын үйден басталады. Егер адамның баспанасы болмаса, онда барлық негізгі қаражат соған жұмсалады. Сондықтан да біздің көпшілігіміз кедейшілік шегінде», — деп мәлімдеді ол.
Батталова түсіндіріп өткендей, ипотека халықтың 30-40% ғана жұмыс істейді, қалғандарында тек бірінші жарна мен ай сайынғы төлемдерге ақша жоқ. Ағымдық бағдарламалар тым фрагменттік және көпшілік үшін мәселені шешпейді.
Қазақстандықтар тамаққа көп қаржы жұмсайды
Бiрқатар өңiрлерде тамақ өнiмдерiне жұмсалатын шығыстар үй шаруашылықтарының барлық шығындарының 60% -ынан асады. Мәселен, Түркістан облысында тамаққа 61,1% шығын жұмсалады — орташа есеппен айына бір адамға 42,9 мың теңге, табысы 77,6 мың теңге. Нәтижесінде азық-түлік шығыстары кірістің 55,24% -ын құрайды.
Жетiсу облысында азық-түлiкке жұмсалатын шығыстардың үлесi 60,1% -ға немесе айына 63 мың теңгеге жетедi. Орташа табысы 94,8 мың теңге болған кезде бұл табыстың 66,7% -ын құрайды.
Жамбыл облысында тамаққа барлық шығыстардың 59,7% -ы — айына шамамен 54 мың теңге келеді, бұл 91,8 мың теңге орташа деңгейінде кірістің 58,91% баламалы.
Шымкент тұрғындарының азық-түлікке жұмсалатын шығыстарының 57,9% -ы немесе айына 47,8 мың теңге, бұл 88,4 мың теңге кірісінің шамамен 54% -ын құрайды.
Айта кетейік, азық-түлікке жұмсалатын шығындар арасында қазақстандықтар айына 18 мың теңге жұмсайтын ет көш бастап тұр (тамаққа жұмсалатын барлық шығыстардың 35%). Одан кейін нан мен жарма — айына 7,5 мың теңге, сондай-ақ сүт өнімдері — 5,5 мың теңге.
