Ұлтттық экономика министрлігінің деректерінде , жыл қорытындысы бойынша Қазақстанның ЖІӨ $310 млрдтан асқаны, осы көрсеткіш бойынша еліміз Финляндия мен Португалияны қуып жеткені айтылған.
Экономиканың мұндай өсімі кімге керек?
Финляндия мен Португалияның дамыған экономикаларынан айырмашылығы Қазақстанда ЖІӨ өсімі іс жүзінде азотаматтардың әл-ауқатының өсуіне де, бюджет кірістерінің тұрақты өсуіне әсер ете алмай отыр. Экономиканың мұндай өсімі кімге керек? Егер ЖІӨ өсімі халық пен мемлекет кірісінің өсуімен, еңбек өнімділігі мен адам капиталына инвестициялардың ұлғаюымен қатар жүрмесе, ол өзінің экономикалық мәнін жоғалтады.
- 2022 жылдан бастап ЖІӨ шамамен 40% -ға ұлғайды, бірақ бұл өсім негізінен номиналды және шикізаттық сипатқа ие болғандықтан, халықтың табысына әсер ете алмады.
- Қаржы министрлігінің ағымдағы жылдың 11 айындағы республикалық бюджеттің атқарылуы туралы талдамалық жазбасында бюджет кірістері номиналды түрде және негізінен мемлекеттік борыш пен инфляцияның өсуі есебінен өскені көрсетіледі:
- үкіметтің қарыздары 2023 жылғы 7,0 трлн теңгеден 2024 жылы 8,2 трлн теңгеге дейін (+1,2 трлн) ұлғайды.
- ҚҚС бойынша түсімдер 5,1 трлн теңгеден 5,8 трлн теңгеге дейін (+0,7 трлн) өсті, ал КТС 2024 жылғы деңгейде — 3,6 трлн теңге деңгейінде қалды,
- ал кедендік төлемдер өткен жылғы 2,1 трлн теңгеден ағымдағы жылы 2,0 трлн теңгеге дейін төмендеді.
ҚҚС бойынша түсімдердің 13% -ға (2024 жылы 5,1 трлн теңгеден 2025 жылы 5,8 трлн теңгеге дейін) өсті. Бұл іс жүзінде 2025 жылғы ресми инфляциямен (13%) сәйкес келеді,
- азық-түлік, ТКШ және отын бойынша бағалардың өсуі шамамен 17% -ды құрады.
- КТС тоқырауы және халықтың нақты кірістері, сондай-ақ кедендік алымдардың құлдырауы аясында ҚҚС өсуі көбінесе өнімділік пен іскерлік белсенділіктің өсуін емес, инфляцияны көрсетеді.
- 2024 жылы ДПӘ ЖІӨ-дегі ҚҚС үлесінің 2023 жылғы 4,7% -дан 2024 жылы 3,9% -ға дейін төмендегенін тіркеді. Сонда да аудиторлар ЖІӨ-нің 2023 жылы $262,6 млрд-тан 2024 жылы $291 млрд-қа дейін өсуі фискалдық қайтарым бермейтіні белгілі болып қалды.
Экономикалық белсенділіктің маңызды индикаторы — КТС — өсім көрсетпейді және 2024 жылдың деңгейінде қалады — 3,6 трлн теңге. Сонымен қатар, 11 ірі компанияның (оның ішінде «Самұрық-Қазына», NCOC, ТШО, КПО, KAZ Minerals, Kaspi Bank, Халық банкі және т.б.) жиынтық таза пайдасы өткен жылы шамамен 10 трлн теңгені құрады.
Бюджетке ІЖӨ-нің өсуі әсер ете алмайды
БІЛІМ БЕРУ ЖӘНЕ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ.
Ең алаңдатарлық белгі — республикалық бюджеттің негізгі әлеуметтік баптарының қысқаруы.
- Білім беру шығындары 2024 жылы 1,7 трлн теңгеден 2025 жылы 1,2 трлн теңгеге дейін (-29%), денсаулық сақтау — 2,2 трлн теңгеден 2,0 трлн теңгеге дейін (-9%) төмендеді.
- Осының аясында зейнетақы мен жәрдемақы төлемдері 5,2 трлн теңгеден 5,4 трлн теңгеге дейін (+4%) өсті. Осылайша, бюджет дамудың драйвері емес, әлеуметтік тұрақтандырушы қызметін атқарады
Сарапшылар пікірі
Экономика технологиялық тауар және инвестиция есебінен ғана сапалық өсімге ие болатыны белгілі. Бұл үшін толыққанды нарықтық экономика мен толыққанды бәсекелестік болуы тиіс, бұл Қазақстанда жоқ. Сарапшы Мұрат Темірхановтың айтуынша, толыққанды нарықтық экономикадан кері бағытта жылжып жатырмыз. Келер жылы мұнай экпортының өсімі тежеледі. Ұлттық қордың трансфері шектеліп, салықтар да өседі. Осының барлығы 2026 жылы экономика өсімінің 4,5%-ға дейін баяулауына, тіпті одан да төмен 3,5%-ға дейін төмендеп кетуі мүмкін. «3,5%-дан көтерілу үшін түбегейлі құрылымдық реформалар жасау қажет. Бұл реформалар бірінші кезеңде өте ауыр болады. Алайда, егер Қазақстан бірінші кезеңнен табысты өтсе, онда экономиканың жағдайы мен халықтың әл-ауқаты күрт жақсарады. Тағы да қайталаймын, халықтың әл-ауқатына құрылымдық реформалардың нәтижесі жақсартады. Қазір бастапқы кезеңінде, өте ауыр кезеңінде тұрмыз. Осы кезеңнен өтсек, экономиканың жағдайы мен халықтың әл-ауқаты күрт жақсарады», дейді Мұрат Темірханов, .
