Жақында Ұлттық экономика министрлігі шағын және орта бизнес үшін кепілдік қорын құруды жариялады.
«Бәйтерек» ҰБХ» АҚ басқарма төрағасы Рустам Қарағойшиннің айтуынша, қор екінші деңгейлі банктердің өтімділігін экономикаға несие беруге және жеке және мемлекеттік қатысушылар үшін қаржыландырудың тартымдылығын арттыру құралы ретінде қызмет ететін болады.
«Механизмнің мәні мынада: мемлекет ірі жобаларға бағытталған кредиттер немесе инвестициялар бойынша қаржылық тәуекелдердің бір бөлігін өзіне алады. Кепілдік жеке меншік және мемлекеттік қатысушылар үшін қаржыландырудың тартымдылығы мен қолжетімділігін арттыруға көмектеседі», — деп түсіндірді Рустам Қарағойшин.
Бұл қор кәсіпкерлердің барлық несиелерінің 85% -ын жабады деген үміт бар. Оның басқа қорлардан айырмашылығы — жаңа тетікті қаржыландыру тек мемлекеттің ғана емес, банктердің жыл сайынғы жарналары есебінен қаржыландырады деген болжам бар.
GAMS миноритарлық акционерлер қауымдастығының пікірінше, банктер ШОБ несиелендіруге кепілдік беретін қорды толықтыратындықтан, егер қарыз алушы өз несиесін төлей алмаса, банктер шығынға ұшырайды.
Францияда шағын және орта бизнеске берілетін кепілдіктер ықтимал шығындардың 90% -ын жабады, бірақ бұл кепілдіктер банктер есебінен емес, бюджеттен қаржыландырылады. АҚШ-та SBA Loan Guarantees бағдарламасы несиенің 50-85% -ын жабады, бірақ банктер оған жарналар жасамайды, тек қарыз алушы дефолт жасаған жағдайда ғана қорғауды алады.
QAMS-тің болжамынша, банктер өз клиенттерінің ықтимал дефолттары үшін ақы төлеуге мәжбүр болатын шараны нарықтық шара деп қабылдау қисынсыз.
Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінде кепілдік берілген кредиттер бойынша тәуекел коэффициентін 20% -ға дейін төмендететінін мәлімдеді. Ведомствоның пікірінше, бұл банктерді бизнесті көбірек несиелендіруге ынталандыруы тиіс. Алайда Қауымдастықта бұлай деп санамайды: егер банктер қайтарылмай қалу қаупінің жоғары екенін байқаса, реттеуші талаптардың әлсіреуі ШОБ-қа белсенді кредит беруге мәжбүр етпейді.
QAMS жазғандай, мықты компаниялар банктерден еш қиындықсыз несие алады, бірақ төлем қабілеті төмен компаниялар қордың кепілдіктерін пайдаланады, бұл оған тәуекел жасайды.
«Бұл несиелерді неғұрлым тұрақты компаниялар алған кезде теріс іріктеуге әкелуі мүмкін, бұл болашақта қордың шығынын арттырады», — деп есептейді Қауымдастықта.
Сарапшылар жаңа қор «Даму» қорының тағдырын қайталайды деп қорқады. Бүгінде 607 млрд теңгенің бизнес несиелерінің 5% «Даму» кепілдіктерімен жабылған, бірақ бағдарлама бірқатар проблемаларға тап болып отыр:
Қорытындысында Қауымдастық жаңа қорды «нашар» несиелерден қандай тетіктер қорғайтынын сұрап отыр.
ҰЭМ ақпаратына сәйкес, 2025 жылы ШОБ үшін кепілдендірудің жаңа қоры 30 трлн теңгенің 1,7 мың жобасын қолдайды. ҚҚҚ кеңесінің төрайымы Елена Бахмутова нарық банктер үшін ШОБ кепілдендіру қорына жарналар міндетті болуы тиіс дегенге келіспейді. Қарыздардың қайтарылмауына қатысты алаңдаушылыққа келетін болсақ, Е.Бахмутованың айтуынша, бұған жол бермеу үшін қордың өзінде тиісті сараптама болуы тиіс.
«Менің түсінуімше, ол «Бәйтеректің» еншілес компаниясының базасында салынып, кепілдік беретін болады. Сәйкесінше, олар қайтармау тәуекелін бағалауы тиіс. Ал бизнес үшін бұл жаман емес, бірақ несие сомасының шамамен 30% кепілдендіріледі, бұл белгілі бір қауіпсіздік жастығын жасайды. Кәсіпкерлер үшін бұл тиімді, бірақ олар да осындай кепілдіктер үшін төлеуі тиіс», — деп есептейді Е. Бахмутова.
Қор құру құру банктерді бизнесті белсендірек несиелендіруге мәжбүрлей алмайды деген пікір осыған дейін де айтылған. Дәл қазір қор емес, институционалдық ортаны және қаражат қозғалысын дамыту керек. Егер ақша ағыны жеткіліксіз болса, онда қандай кепілдік берілсе де, қосымша тәуекелдер туындайды. Сондықтан бұл проблеманы ішінара шешуі мүмкін, бірақ ұзақ мерзімді перспективада бизнестің, кепілдіктердің құнымен байланысты қиындықтарды жою қажет. Яғни бізде проблема — кепілдіктер тиісті түрде бағаланбайды және тиісті нарық жоқ. Демек, олардың құны өте аз және оларға несие беру өте қиын. Сонымен қатар, экономист кепілдік беру қорлары қысқа мерзімді кезеңде кепілдіктер мен несиелендіру мәселесін шешуге шынымен де көмектесетінін атап өтті. Алайда ұзақ мерзімді перспективада бұл патернализмге және мемлекет үшін қауіп-қатердің өсуіне әкеледі, өйткені ол тәуекелдердің бір бөлігін өзіне алады.
«Бұл өздігінен өміршең емес жобалардың пайда болуына әкеледі, өйткені олардың тәуекелдерінің бір бөлігін мемлекет жабатын болады. Мұндай парадигмада бұл елде сапасыз бизнесті қалыптастыру тұрғысынан сапасыз трендтер тудырады. Бұның алдын алу үшін несиелендірудің жоқтығының терең себептерін шешу қажет. Ал олар енді бізде кепілдің жоқтығынан емес, күрделі реттеу мен кепіл ұстаушының құқықтарын іске асырудағы қиындықтардан тұрады», — деп сарапшы Ғалым Құсайынов.
Сарапшы кредит беру бойынша нарықтық тетіктерді алмастыратын квазимемлекеттік институттарды құруға емес, ағымдағы кемшіліктерді жоюға назар аудару қажеттігін айтып отыр.
